Advertising II (Marathi Version)-munotes

Page 1

1 १
जाहिरातींमधील माध्यमे
प्रकरण संरचना
१.० ईद्दिष्टे
१.१ पररचय
१.२ मुद्दित माध्यम
१.३ प्रसार माध्यम
१.४ बद्दह:स्थ जाद्दहरात
१.५ नवयुगीन / द्दडद्दजटल मीद्दडया / आंटरनेट जाद्दहरात
१.६ माध्यम संशोधन
१.७ ऑद्दडट ब्युरो ऑफ सर्कयुुलेशन्स (ए बी सी)
१.८ दूरदशुन संद्दहता
१.९ सारांश
१.१० स्वाध्याय
१.० ईहिष्टे प्रकरणाचा ऄभ्यास केल्यानंतर द्दवद्याथी खालील बाबतीत सक्षम होतील :
• द्दवद्दवध माध्यम पारंपाररक माध्यमांसोबत त्याचे फायदे अद्दण मयाुदा जाणून घेणे.
• आंटरनेट जाद्दहरातीचे स्वरूप अद्दण त्याचे महत्त्व अद्दण मयाुदा स्पष्ट करणे.
• माध्यम संशोधनाचे महत्त्व द्दवश्लेद्दषत करणे.
• ऑद्दडट ब्युरो ऑफ सकुुलेशन (ABC) अद्दण दूरदशुन कोड समजून घेणे.
१.१ पररचय माध्यम म्हणजे व्यासपीठ द्दकंवा दुवा ज्याद्वारे एकाच वेळी मोठ्या प्रमाणावर संदेश पाठद्दवला
जाउ शकतो. माध्यम हे दशुक, श्रोते अद्दण ग्राहक यांच्याशी संवाद साधण्यासाठी मोठ्या
प्रमाणावर वापरले जाणारे साधन अहे. जाद्दहरात माध्यम म्हणजे जाद्दहरातदाराद्वारे द्ददल्या
जाणाऱ्या ईत्पादन अद्दण सेवांचा प्रचार करण्यासाठी वापरली जाणारी द्दवद्दवध जाद्दहरात
वाहने द्दकंवा माध्यमे होय. जेव्हा ऄपेद्दक्षत ग्राहकांपयंत संदेश पोहोचवण्यासाठी माध्यमांचे
संयोजन वापरले जाते तेव्हा त्याला माध्यम द्दमश्रण ऄसे म्हणतात.
जाहिरात माध्यमांची ईहिष्टे खालीलप्रमाणे अिेत.
१. सामान्य लोकांना माद्दहती देणे अद्दण ऄवगत करणे. munotes.in

Page 2

जाद्दहरात प चय - II
2 २. देउ केलेल्या वस्तू अद्दण सेवांचा प्रचार करणे.
३. योग्य माध्यम द्दनवडून ऄपेद्दक्षत ग्राहकांपयंत पोचणे.
४. वस्तूंच्या प्रचारासाठी योग्य माध्यम वाहन द्दनवडणे.
माध्यमांचे हिहिध प्रकार खालीलप्रमाणे अिेत.

१.२ मुहित माध्यम १.२.१ ऄथथ:
छापील जाद्दहरातींमध्ये वस्तूंची जाद्दहरात छापील स्वरूपात म्हणजेच कागदावर केली जाते.
त्यात वतुमानपत्र, माद्दसके, द्दनयतकाद्दलके, पुस्तके आत्यादींमध्ये प्रकाद्दशत होणाऱ्या
जाद्दहरातींचा समावेश होतो. सवु छापील माध्यमांमध्ये वृत्तपत्र सवाुत लोकद्दप्रय अहे अद्दण
त्यानंतर द्दनयतकाद्दलके येतात. जाद्दहरातदार छापील जाद्दहरातींना प्राधान्य देतात कारण ती
बहुसंख्य घरांपयंत पोहोचते.
१.२.२ ितथमानपत्र जाहिरात:
वतुमानपत्र वाचकांना पररपूणु ऄनुभव देते, ज्यामध्ये बातम्या, दृश्ये, मत, द्दटप्पण्या
आत्यादींचा समावेश होतो. वतुमानपत्रे द्दवद्दवध भाषांमध्ये देखील ईपलब्ध अहेत ज्यामुळे ते
द्दवशेषतः शहरी भागात ऄद्दधक लोकद्दप्रय होतात.
ितथमानपत्रातील जाहिरातींचे फायदे:
१) हकफायतशीर: प्रसार माध्यमांच्या तुलनेत वृत्तपत्रातील जाद्दहरातीचा दर स्वस्त अहे.
वृत्तपत्रातील जाद्दहरातींचे दर खालील घटकांवर ऄवलंबून बदलू शकतात:
• वृत्तपत्राची लोकद्दप्रयता
• जाद्दहरातीचा अकार
• वतुमानपत्रातील जाद्दहरात द्दवभाग
• वापरलेल्या रंगांची सजुनशीलता. munotes.in

Page 3

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
3 २) सिजता : वतुमानपत्र एका द्दठकाणाहून दुसऱ्या द्दठकाणी सहज नेले जाउ शकते.
त्यामुळे वतुमानपत्रात प्रद्दसद्ध होणाऱ्या जाद्दहरातीला व्यापक व्याप्ती ऄसू द्दमळते .
ईदाहरणाथु, एक वतुमानपत्र खरेदी करून कुटुंबातील सवु सदस्य अद्दण शेजारी द्दकंवा
पाहुणे देखील वाचू शकतात.
३) जाहिरातींची पररणामकारकता: जाद्दहरातींची पररणामकारकता द्दवक्रीपूवु अद्दण
नंतरचे द्दवश्लेषण करून तपासली जाउ शकते. ईदाहरणाथु, जाद्दहरातीपूवी झालेल्या
द्दवक्रीची नोंद ऄसणे अवश्यक अहे अद्दण वृत्तपत्रात जाद्दहरात द्ददल्यानंतर झालेल्या
द्दवक्रीशी त्याची तुलना केली जाउ शकते. द्दनकाल ऄपेक्षेप्रमाणे नसल्यास,
सुधारात्मक पावले ईचलली जाउ शकतात.
४) दीघथ अयुष्य: आतर माध्यमांच्या तुलनेत वतुमानपत्रातील जाद्दहरातींचे अयुष्य जास्त
ऄसते. हे जाद्दहरातदारांना एकाच वेळी मोठ्या प्रमाणात वाचकांपयंत पोहोचण्यास
मदत करतात त्यामुळे वाचक सोयीनुसार वतुमानपत्र वाचू शकतात.
५) तपशीलिार माहिती: वतुमानपत्रात तपशीलवार जाद्दहरात द्ददली जाउ शकते.
वैद्दशष्ट्ये, द्दकंमत, ऄटी व शती आत्यादी तपशीलवार देता येतात. तसेच जाद्दहरातदार
कंपनीच्या आतर ईत्पादनांबिल तपशील देखील देतात.
६) हिस्तृतता : वतुमानपत्र द्दवद्दशष्ट भौगोद्दलक पररसरापुरते मयाुद्ददत नसून ते स्थाद्दनक
पातळीपासून अद्दण नंतर राष्रीय स्तरापयंत पोहोचते. ऄशा प्रकारे वतुमानपत्रांची
द्दवद्दवध वयोगट , ईत्पन्न पातळी अद्दण ग्रामीण तसेच शहरी भागात व्यापक व्याप्ती
अहे.
७) लिहचकता: वृत्तपत्रातील जाद्दहरातींमध्ये एक द्ददवस ऄगोदरही केलेले बदल
स्वीकारले जातात त्यामुळे, हे जाद्दहरातदारांना लवद्दचकतेचा फायदा प्रदान करते.
८) संदभथ मूल्य: वतुमानपत्रातील जाद्दहरात वाचकांना संदभु मूल्य प्रदान करते. वाचक ते
जतन करून भद्दवष्यात संदभाुसाठी ठेवू शकतात. हेच कात्रण नातेवाइक, द्दमत्र
आत्यादींना द्ददले जाउ शकते.
९) हिश्वासािथता: वतुमानपत्रांमध्ये द्ददलेली जाद्दहरात ऄत्यंत द्दवश्वासाहु ऄसते कारण द्दतचे
ABC ( ऑद्दडट ब्युरो सकुुलेशन) द्वारे द्दनरीक्षण केले जाते. यामुळे जाद्दहरातदारांच्या
मनात अत्मद्दवश्वास द्दनमाुण होतो कारण ग्राहक बहुतेकवेळा द्ददलेल्या जाद्दहरातींवर
ऄवलंबून ऄसतात.
१०) हस्थती: प्रत्येक वृत्तपत्राला बाजारपेठेत एक द्दवद्दशष्ट दजाु ऄसतो, त्यामुळे वृत्तपत्राच्या
लोकद्दप्रयतेनुसार जाद्दहरात द्ददली जाउ शकते. यामुळे जाद्दहरातदारांना वाचकांकडून
चांगला प्रद्दतसाद द्दमळण्यास मदत होते.

munotes.in

Page 4

जाद्दहरात प चय - II
4 ितथमानपत्रातील जाहिरातींच्या मयाथदा / तोटे:
१) प्रात्यहिकाचा ऄभाि :
वतुमानपत्रातील जाद्दहरातीमध्ये प्रात्यद्दक्षक द्दकंवा ईत्पादनाचा प्रत्यक्ष वापर प्रदद्दशुत करणे
शर्कय नसते. तर, खरेदीपूवी काही ईत्पादनांचे प्रात्यद्दक्षक द्दमळणे अवश्यक ऄसते. त्यामुळे
वतुमानपत्रातील जाद्दहराती सवु ईत्पादनांसाठी पररणामकारक नसतात.
२) रुची ह्रास :
अजकाल झटपट बातम्या , समाजमाध्यमे अद्दण आतर स्रोतांद्वारे पाठवता येणारे संदेश
यामुळे वतुमानपत्राची मागणी कमी होत अहे. मागणी कमी होत ऄसल्याने मालाची
जाद्दहरात मोठ्या प्रमाणावर करणे दुरापास्त अहे.
३) ईच्च स्पधाथ:
माध्यमांमध्ये जास्त स्पधाु ऄसते अद्दण वृत्तपत्रातील जाद्दहरातींना स्पधेला तोंड देण्यासाठी
खूप ऄडचणी येतात. प्रसारण माध्यमे मोठ्या प्रमाणात वापरत ऄसलेल्या दृर्कश्राव्य
प्रणालीमुळे प्रेक्षकांना ते स्वतःकडे अकद्दषुत करतात.
४) जलद िाचन:
वतुमानपत्राचा मुख्य ईिेश वतुमान बातम्या, कथा आत्यादी वाचकांपयंत पोहोचवणे हा अहे.
जाद्दहरात वाचणे हा वतुमानपत्राचा दुय्यम भाग अहे. त्यामुळे वाचक जाद्दहरातींना फारसे
गांभीयाुने घेत नाहीत.
५) गोंधळ :
वतुमानपत्रातील जाद्दहरातींची संख्या वाढत अहे अद्दण त्यामुळे जाद्दहरातदारांना गोंधळाची
समस्या भेडसावत अहे. त्यात खूप जास्त जाद्दहराती ऄसतात तेव्हा वाचक न वाचताच
दुलुक्ष करतात.
६) मयाथहदत पोिोच :
वतुमानपत्र व्यापक ऄसले तरी ते सवुच लोक वाचू शकत नाहीत. द्दवशेषत: वृत्तपत्रातील
जाद्दहरात द्दनरक्षर वाचक समजू शकत नाहीत. त्यामुळे त्याची व्याप्ती कमी होते.
७) सजथनशीलतेला फारसा िाि नािी:
वतुमानपत्रात दृक-श्राव्य पद्धतीचा वापर करता येत नसल्यामुळे सजुनशीलतेला फारसा
वाव नसतो. मात्र, प्रेक्षकांना अकद्दषुत करण्यासाठी रंगीत द्दचत्रे अद्दण प्रद्दसद्ध व्यक्तींची
छायाद्दचत्रे वापरता येतात.

munotes.in

Page 5

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
5 ८) सिथच ईत्पादनांसाठी योग्य नािी:
वतुमानपत्रातील जाद्दहरात ही तपशीलवार वणुन करायचे अहे त्या ईत्पादनांसाठी योग्य
अहे. त्यामुळे वतुमानपत्रातील जाद्दहरात सवुच ईत्पादनांसाठी योग्य नसते.
९) छपाइची सरासरी गुणित्ता:
जाद्दहरातदाराला कागदाचा दजाु ठरवण्याचा पयाुय ईपलब्ध नसतो. कागदाच्या द्दनकृष्ट
दजाुमुळे वृत्तपत्रातील बहुतांश जाद्दहरातींना फटका बसतो. हे जाद्दहरात ऄद्दतशय सामान्य
बनद्दवते अद्दण जी अकषुक देखील नसते.
१.२.३ हनयतकाहलके जाहिरात:
द्दनयतकाद्दलक जाद्दहराती हा व्यवसाय , ईत्पादन द्दकंवा ऄगदी एक रोमांचक संधीचा प्रचार
करण्यासाठी मुद्दित माध्यमाचा एक ईत्तम पयाुय मानला जातो.
व्यापार द्दनयतकाद्दलक अद्दण व्यवसाय द्दनयतकाद्दलक ही दोन्ही व्यवसाय ते व्यवसाय
द्दवपणनासाठी एक प्रमुख माध्यम अहे. द्दनयतकाद्दलके ही साप्ताद्दहक, पाद्दक्षक, माद्दसक द्दकंवा
त्रैमाद्दसक प्रकाशने ऄसू शकतात. मद्दहला अद्दण मुलांसाठी द्दवशेष माद्दसकेही प्रकाद्दशत केली
जातात. सण-ईत्सवात द्दवशेष ऄंक काढले जातात. आंद्दडया टुडे, द्दबझनेस आंद्दडया, द्दबझनेस
वल्डु आत्यादी भारतातील काही लोकद्दप्रय द्दनयतकाद्दलके अहेत.
हनयतकाहलक जाहिरातीचे फायदे:
१) हिहशष्ट लोकसांहययकीय प्रेिकांसाठी योग्य: द्दनयतकाद्दलक हे लद्दययत
लोकसांद्दख्यकीय वाचकापयंत पोहोचते जेणेकरून द्दवपणन प्रयत्नांना ऄनेक संभाव्य
शर्कयता वाढीस लागतात.
२) दीघाथयुष्य: द्दनयतकाद्दलक हे साध्या बातम्यांचे स्रोत द्दकंवा मनोरंजनाचे साधन नसून
हा साद्दहत्याचा नैद्दमद्दत्तक भाग अहे ज्याचे वाचक पुनरावलोकन करण्यासाठी जतन
करतात. हे जाद्दहरातींना पुनरावृत्तीप्रदान करतात.
३) गहतशीलता: लोक प्रतीक्षा करत ऄसताना दवाखान्यात माद्दसके वाचतात, द्दमत्र
एकमेकांना वाचण्यासाठी माद्दसके देतात, द्दनयतकाद्दलके कॉफी शॉप, पुस्तकांच्या
दुकानात द्दकंवा समुिद्दकनाऱ्यावर वाचली जाउ शकतात. काही ग्राहक द्दकराणा
दुकानात देखील माद्दसके/द्दनयतकाद्दलके वाचतात.
४) दजाथ: माद्दसकांच्या शीषुकांचा त्यांच्या क्षेत्रात अदर केला जातो, त्यामुळे यातील
जाद्दहरात ईत्पादन/सेवेची प्रद्दतष्ठा वाढवते. ईदा: मद्दहला युग माद्दसकात
सौंदयुप्रसाधनांची जाद्दहरात द्ददली जाउ शकते ज्याला मद्दहलांमध्ये ऄद्दधक मागणी
अहे.
५) अकर्थकता: माद्दसकांची गुणवत्ता ईत्कृष्ट ऄसते कारण ती ईच्च दजाुच्या कागदावर
छापली जातात जी द्दवशेषतः फॅशन जाद्दहरातदारांना काळ्या/पांढऱ्या ऄथवा रंगीत
ईत्कृष्ट फोटो पुनरुत्पादनता प्रदान करतात. munotes.in

Page 6

जाद्दहरात प चय - II
6 ६) सजथनशीलता: कागद, रंग, अकार आत्यादींच्या चांगल्या दजाुमुळे
द्दनयतकाद्दलकांमधील जाद्दहराती ऄद्दधक चांगल्या द्ददसतात अद्दण त्याचप्रमाणे
ईत्पादन देखील चांगली द्ददसतात. हे माध्यम संलग्न जाद्दहराती, कूपन, नमुने आत्यादी
द्दवतररत करण्यासाठी ऄद्दधक चांगल्या प्रकारे वापरले जाउ शकते. ईदाहरणाथु,
द्दनयतकाद्दलकांमधील कोलोन जाद्दहरात सहसा नमुन्याला त्याच्या वासासह जोडलेली
ऄसते.
७) प्रेिक ग्रिणिमता: माद्दसकांची प्रेक्षक ग्रहणक्षमता ईच्च पातळीवर ऄसते. माद्दसकाचे
संपादकीय वातावरण जाद्दहरातीला ऄद्दधकार अद्दण द्दवश्वासाहुता देते. ऄनेक माद्दसके
दावा करतात की त्यांच्या प्रकाशनातील जाद्दहराती ईत्पादनाला प्रद्दतष्ठा देतात.
८) हिक्री जाहिरात: जाद्दहरातदार माद्दसकांद्वारे कूपन, द्दवनामूल्य नमुने अद्दण माद्दहती
काडु यांसारखी द्दवद्दवध द्दवक्री जाद्दहरात साधने द्दवतरीत करू शकतात. जवळच्या
स्टोऄरमध्ये ररडीम करून वाचक त्याचा लाभ घेउ शकतात.
हनयतकाहलकाच्या जाहिरातींच्या मयाथदा / तोटे:
१) मयाथहदत लिहचकता: जाद्दहराती प्रकाशन तारखेच्या ऄगोदरच तयार ऄसणे
अवश्यक अहे. काही वेळा जाद्दहरातदारांनी माद्दसक प्रकाशनांच्या मुखपृष्ठ जाद्दहराती
दोन मद्दहने ऄगोदर तयार ठेवणे अवश्यक ऄसते.
२) प्रात्यहिकाचा ऄभाि : काही ईत्पादनांच्या बाबतीत प्रात्यद्दक्षक अवश्यक ऄसते जे
माद्दसकाच्या जाद्दहरातीद्वारे शर्कय नसते. जाद्दहरात सजुनशील अद्दण अकषुक केली
जाउ शकते परंतु ईत्पादनाच्या प्रात्यद्दक्षकाचा ग्राहकांवर वेगळा प्रभाव पडतो, जे
त्यांना ती खरेदी करण्यास प्रोत्साद्दहत करते.
३) ईच्च हकंमत: अजही माद्दसकांमधील जाद्दहरातींसाठीचे दर खूप जास्त अहेत अद्दण
या प्रकारच्या माद्दसकांची मोठ्या प्रमाणावर प्रेक्षकांपयंत पोहोचण्यासाठी खचाुच्या
बाबतीत टीव्हीसारख्या आतर माध्यमांशी ऄनुकूल तुलना केली जाउ शकत नाही.
४) गोंधळ: प्रत्येक जाद्दहरातदाराला अशा ऄसते की वाचक व्यावसाद्दयकररत्या तयार
केलेली त्यांची जाद्दहरात लक्षात घेइल अद्दण तो खरेदीचा द्दनणुय घेण्यास ऄनुकूल
होइल. वाचकाला ऄपेद्दक्षत द्दवद्दशष्ट जाहीरात एक पेक्षा ऄद्दधक जाद्दहरातींमधून शोधावी
लागत ऄसल्यामुळे वाचक प्रत्येक जाद्दहरातीचा तपशील वाचेलच ऄसे नाही द्दकंबहुना
सवु जाद्दहराती वाचेलच ऄसेही नाही.
५) छोट्या व्यापाऱयांसाठी योग्य नािी: छोट्या जाद्दहरातदारांना माद्दसकांमध्ये ऄग्रस्थान
द्दमळत नाही. बहुतेक वेळा ऄशा जाद्दहराती सगळ्यात शेवटी एकवटलेल्या ऄसतात.
त्याद्दशवाय जागा अद्दण जाद्दहरात मांडणी खचु ऄसतोच.बऱ्याच वेळेला मोठ्या
जाद्दहरातींमुळे लहान जाद्दहरातींना दुय्यम स्थान द्दमळते तसेच जाद्दहरात स्वरूपाच्या
बाबतीत मयाुद्ददत लवद्दचकता ऄसतात. munotes.in

Page 7

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
7 ६) मयाथहदत पोिोच: द्दनयतकाद्दलकांची पोहोच दूरदशुन द्दकंवा रेद्दडओसारखी नसते.
वाचक हे सामान्यत: द्दवद्दशष्ट द्दवषयामध्ये स्वारस्य ऄसलेल्या लोकांचा समूह ऄसतो.
याचा ऄथु ऄसा की जर मोठ्या अद्दण व्यापक प्रमाणावर ग्राहकांपयंत पोहोचायचे
ऄसेल तर माद्दसके/द्दनयतकाद्दलके हा सवोत्तम पयाुय नाही.
७) दीघथ प्रहक्रया कालािधी: माद्दसके साधारणपणे अठवड्याला द्दकंवा मद्दहन्याला
प्रकाद्दशत केली जातात. माद्दसकांमध्ये मोठ्या प्रमाणात माद्दहती, द्दचत्रे अद्दण जाद्दहराती
समाद्दवष्ट केल्यामुळे, एका द्दनयतकाद्दलकाच्या / माद्दसकाच्या मांडण्यासाठी काही
अठवड्यांचा ऄवधी लागतो. प्रकाशकांना सहसा जाद्दहरातदारांनी जाद्दहरात
प्रकाशनाच्या चार ते सहा अठवड्यांपूवी जाद्दहरात द्दनद्दित करणे अवश्यक ऄसते.
अगाउ जाद्दहरात देणाऱ्यांसाठी द्दवद्दवध सवलती द्दमळणे सामान्य अहे.
१.३ प्रसार माध्यम प्रसारण म्हणजे रेद्दडओ अद्दण टीव्हीचा समावेश ऄसलेल्या कोणत्याही आलेर्करॉद्दनक
जनसंवाद माध्यमाद्वारे द्दवखुरलेल्या प्रेक्षकांना दृर्कश्राव्य पद्धतीने केलेले द्दवतरण होय.
१.३.१ रेहडओ जाहिरात:
भारतात, मुंबइ अद्दण कलकत्ता येथे दोन खाजगी मालकीच्या रान्समीटरने १९२७ मध्ये
रेद्दडओ प्रसारण सुरू झाले. १९३० मध्ये सरकारने त्याचा ताबा घेतला अद्दण आंद्दडयन
ब्रॉडकाद्दस्टंग सद्दव्हुस या नावाने काम सुरू केले. १९३६ मध्ये भारतीय प्रसारण सेवेचे ऑल
आंद्दडया रेद्दडओ ऄसे नामकरण करण्यात अले. प्रायोद्दगक तत्त्वावर मुंबइ, नागपूर अद्दण पुणे
स्थानकांवर १९६७ मध्ये व्यावसाद्दयक प्रसारण सुरू झाले.
रेहडओ जाहिरातींचे फायदे:
१) लहययत प्रेिक: रेद्दडओचा सवाुत महत्त्वाचा फायदा म्हणजे खास कायुक्रमांद्वारे
प्रेक्षकांपयंत पोहोचण्याची क्षमता होय. याव्यद्दतररक्त, रेद्दडओ देशाच्या द्दवद्दवध
भागांसाठी ऄनुकूल केला जाउ शकतो अद्दण वेगवेगळ्या वेळी लोकांपयंत पोहोचू
शकतो.
२) कमी खहचथक: रेद्दडओ सवु माध्यमांपेक्षा कमी खद्दचुक ऄसतो. रेद्दडओवरील द्दवशेषतः
जर स्थाद्दनक केंिावरील ईद्घोषक संदेश वाचत ऄसेल तर व्यावसाद्दयक जाद्दहरात
द्दनद्दमुतीचा खचु हा कमी ऄसतो. कमी द्दकंमत अद्दण द्दनवडलेल्या लद्दक्षत श्रोत्यांपयंतची
ईच्च पोहोच यामुळे ते एक ईत्कृष्ट सहाय्यक माध्यम बनते.
३) िारंिारता: रेद्दडओ जाद्दहरात परवडणारी ऄसल्यामुळे वारंवार जाद्दहरात करणे सोपे
अहे. स्मरणपत्र संदेश, द्दवशेषतः द्दजंगल्स अद्दण आतर संगीत प्रकार या द्वारे जाद्दहरात
पुनरावृत्ती करणे सोपे अहे.
४) काल्पहनकता : रेद्दडओ श्रोत्याच्या कल्पनाशक्तीला वाव देतो. श्रोत्यांना स्वतःची ऄशी
प्रद्दतमा तयार करण्यास सक्षम करण्यासाठी रेद्दडओवर शब्द,ध्वनी प्रभाव, संगीत munotes.in

Page 8

जाद्दहरात प चय - II
8 अद्दण द्दवद्दवध अवाज याचा वापर होतो. याच कारणास्तव , रेद्दडओला कधीकधी
मनाचे द्दथएटर म्हटले जाते.
५) खचथ कायथिमता: रेद्दडओ हे जाद्दहरात माध्यम म्हणून लक्षणीय फायदेशीर अहे.
रेद्दडओवरील जाद्दहरातीचा खचु हा टीव्हीपेक्षा कमी ऄसतो. ईद्घोषक जाद्दहरात
वाचतात द्दकंवा रेद्दडओ केंि ध्वद्दनमुद्दित संदेश प्रसाररत करू शकतात. मयाुद्ददत
खचाुमध्ये ऄद्दधक पोहोच अद्दण वारंवारता वाढद्दवण्यासाठी जाद्दहरातदार द्दभन्न रेद्दडओ
केंिे वापरू शकतात.
६) लिहचकता: आतर सवु माध्यमांमध्ये रेद्दडओ सवाुत लवद्दचक माध्यम अहे. ही
लवद्दचकता जाद्दहरातदारांना स्थाद्दनक बाजार पररद्दस्थती, वतुमान बातम्या घटना
अद्दण ऄगदी हवामानाशी जुळवून घेण्यास ऄनुमती देते. रेद्दडओची लवद्दचकता रेद्दडओ
केंिांच्या द्दवद्दवध प्रचारात्मक भागीदारीतून स्पष्ट होते जसे की एखाद्या दुकानाची नवीन
शाखा ईघडणे, द्दवद्दवध स्पधाु यांची जाद्दहरात करणे आत्यादी.
७) हनरिरांशी संपकथ: रेद्दडओ जाद्दहरात द्दनरक्षरांपयंतही संदेश देउ शकते. रेद्दडओ
वाद्दहन्या वेगवेगळ्या भाषांमध्ये ईपलब्ध ऄसल्यामुळे द्दनरक्षरांपयंत संदेश सहज पोहोचू
शकतो.
८) सिजता : रेद्दडओ एका द्दठकाणाहून दुसऱ्या द्दठकाणी सहज नेता येतो अद्दण त्यामुळे
जाद्दहरात एकाच वेळी ऄनेक लोक ऐकू शकतात. हे जाद्दहरातदारांना ईत्पादनाची
जाद्दहरात करण्यासाठी व्यापक बाजारपेठ प्रदान करते.
रेहडओ जाहिरातींच्या मयाथदा / तोटे:
१) दुलथि : एक प्राथद्दमक मयाुदा म्हणजे श्रोते सहसा आतर कामांमध्ये गुंतलेले ऄसतात
त्यामुळे जाद्दहरातींकडे लक्ष देण्याची पातळी द्दभन्न ऄसते.
२) कमी प्रभािी : टेद्दलद्दव्हजन, आतर प्रमुख प्रसारण माध्यमे जी बहु-संवेदीऄसतात तर
रेद्दडओ केवळ अवाजाद्वारे श्रोत्यांवर प्रभाव टाकू शकतात.श्रोत्यांच्या मनात जागा
करण्यासाठी खूप प्रभावी रेद्दडओ जाद्दहरात बनद्दवणे ऄत्यावश्यक ठरते.
३) गोंधळ: जाद्दहरातींच्या वाढत्या तीव्रतेमुळे माध्यमांमध्ये गोंधळाची समस्या द्दनमाुण
झाली अहे ज्यास रेद्दडओही ऄपवाद नाही. व्यावसाद्दयक वाद्दहन्या दर तासाला ऄनेक
जाद्दहरात संदेश देतात त्यामुळे श्रोत्यांचे लक्ष वेधून द्दटकवणे कठीण होत अहे.
जाद्दहरातीचे यशापयश हे ऄचूकतेवर, ध्वनीचा वापर अद्दण प्रसारणात येणाऱ्या
ऄडथळ्यांवर ऄवलंबून ऄसते.
४) कमी प्राधान्य: काही काम करत ऄसताना रेद्दडओ ऐकण्याचा कल ऄसतो यामुळे
जाद्दहरातींकडे लक्ष देण्याचे प्रमाण कमी होते. तर, टीव्ही अद्दण वतुमानपत्रातील
जाद्दहरातींवर वाचक पूणुपणे लक्ष केंद्दि करू शकतात.
६) कमी लोकहप्रय: आतर माध्यमांच्या तुलनेत, रेद्दडओ जाद्दहराती कमी लोकद्दप्रय अहेत
कारण अजकाल सवु गाणी यूट्यूब वर द्दकंवा द्दवद्दवध गाण्यांच्या ऍपवर सहज ईपलब्ध munotes.in

Page 9

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
9 अहेत. त्यामुळे रेद्दडओ ऐकणे मोठ्या प्रमाणात कमी झाले अहे तसेच वृत्त
वाद्दहन्यांमुळे देखील रेद्दडओ ऐकण्याचे प्रमाण कमी झाले अहे.
७) सिथ ईत्पादनांसाठी योग्य नािी: ज्या ईत्पादनांना प्रात्यद्दक्षकांची अवश्यकता ऄसते
ऄशा ईत्पादनांसाठी रेद्दडओ जाद्दहरात योग्य नाही.रेद्दडओवर कोणतेही प्रभाव
दाखद्दवता येत नाहीत अद्दण त्यामुळे जाद्दहराती ग्राहकांना अकद्दषुत करू शकत
नाहीत.
८) संदभाथचा ऄभाि : रेद्दडओवरील जाद्दहरातींना मुद्दित माध्यमावरील जाद्दहरातीसारखे
संदभु मूल्य नसते. त्यामुळे अवश्यक जाद्दहरात शोधणे कठीण होते.
१.३.२ दूरदशथन जाहिरात:
दूरदशुन दृश्ये,अवाज, गती अद्दण भावना यांचा मेळ साधण्याची क्षमता प्रदान करते. प्रेक्षक
ईत्पादने द्दवद्दवध पररद्दस्थतींमध्ये पाहू शकतात ती ईत्पादने त्यांच्यासाठी कशी फायदेशीर
अहेत हे ठरवू शकतात अद्दण व्यवसायावर त्यांचा कायमचा प्रभाव सोडू शकतो.
दूरदशथन जाहिरातींचे फायदे:
१) सजथनशीलता:
दृष्टी अद्दण अवाज यांचा सजुनशील मेळ लवद्दचकता प्रदान करतो अद्दण ईत्पादन सेवांच्या
प्रद्दतद्दनद्दधत्वासारखे नाट्यमय, जीवन शर्कय करते. दूरदशुन जाद्दहरातींचा वापर ब्रँडसाठी
प्रद्दतमा व्यक्त करण्यासाठी तसेच भावद्दनक द्दकंवा मनोरंजक अवाहन करण्यासाठी केला
जाउ शकतो त्यामुळे एक कंटाळवाणे ईत्पादन मनोरंजक होण्यास मदत होते. दूरदशुन हे
ईत्पादन द्दकंवा सेवा प्रदद्दशुत करण्यासाठी देखील एक ईत्कृष्ट माध्यम अहे.
२) हिस्तृत व्याप्ती:
प्रत्येकजण द्दकमान काही काळ टीव्ही पाहतो. व्यापक दशुकांना अकद्दषुत करणारी ईत्पादने
अद्दण सेवा द्दवकणाऱ्यांना ऄसे अढळून येते की टीव्ही त्यांना मोठ्या प्रमाणावर बाजारपेठ
ईपलब्ध करून देतो. मोठ्या प्रमाणावर ईत्पादने द्दवकणाऱ्या कंपन्यांमध्ये टीव्ही हे लोकद्दप्रय
माध्यम अहे. त्यांच्या ईत्पादनांचे अद्दण सेवांचे व्यापक द्दवतरण अद्दण ईपलब्धता
ऄसलेल्या कंपन्या मोठ्या प्रमाणावर ग्राहकांपयंत पोहोचण्यासाठी टीव्हीचा वापर करतात.
३) हनिडकता:
जाद्दहरात प्रसाररत करण्यासाठी योग्य वेळ द्दनवडणे अवश्यक अहे कारण ती जाद्दहरात
कायुक्रमाचे स्वरूप, प्रसारण वेळ अद्दण भौगोद्दलक व्याप्ती, प्रेक्षकांची रचना यावर ऄवलंबून
अहे. ईदाहरणाथु, रद्दववारचा सकाळचा वेळ मुलांसाठी, शद्दनवार अद्दण रद्दववार दुपारचा
कायुक्रम खेळाद्दभमुख पुरुषांसाठी अद्दण अठवड्यातील द्ददवसाचे कायुक्रम गृद्दहणींसाठी
प्रसाररत होतात.
munotes.in

Page 10

जाद्दहरात प चय - II
10 ४) प्रात्यहिक:
ईत्पादनाचे प्रात्यद्दक्षक दूरदशुनवरील जाद्दहरातीद्वारे दाखवले जाउ शकते. हे दशुकांना
ईत्पादन खरेदी करण्यास प्रोत्साद्दहत करते. ईदा: मॅगी २ द्दमद्दनटांत कशी बनवली जाते ते
दाखवले अहे.
५) हिनोद हनमाथण करण्याची िमता:
दूरदशुनवरील जाद्दहराती सामान्य प्रेक्षकांमध्ये द्दवनोद द्दनमाुण करतात. ते दृक-श्राव्य
पद्धतीने अद्दण द्दजंगल्सच्या जाद्दहराती बनद्दवल्या जातात. जेणेकरून ग्राहक जाद्दहरातींकडे
अकद्दषुत होउन ईत्पादन खरेदी करण्याचा द्दनणुय घेतात.
६) हनरिरांपयंत पोिोचू शकतात:
दूरदशुनवर दाखवल्या जाणाऱ्या जाद्दहराती वेगवेगळ्या भाषांमध्ये ऄसतात अद्दण त्या
श्रवणीय ऄसल्याने द्दनरक्षरांनाही जाद्दहरात पाहण्यासाठी अद्दण समजून घेण्यासाठी
अकद्दषुत करतात. द्दनरक्षरांमध्ये जागरूकता द्दनमाुण करण्यासाठी ऄनेक सामाद्दजक
जाद्दहराती दूरदशुनवर दाखवल्या जातात.
७) कमी खचथ:
ऄनेक दशुक एकाच वेळी जाद्दहरात पाहतात त्यामुळे प्रसारणाचा दर डोइ खचु कमी ऄसतो.
ईदा: द्दवशेषतः ग्रामीण भागात दूरदशुनवरील राष्रीय वाद्दहन्या लाखो लोक पाहतात.
८) अंतरराष्रीय बाजारपेठ:
अंतरराष्रीय स्तरावरदेखील काही वाद्दहन्या प्रसाररत केल्या जातात अद्दण ऄशा प्रकारे
जाद्दहरात आतर देशांमध्ये देखील प्रसाररत केली जाउ शकते. त्यामुळे भारतीय कंपन्यांना
आतर देशांमध्ये मागणी अद्दण लोकद्दप्रयता द्दमळू शकते.
९) पुनरािृत्ती:
एकच जाद्दहरात दूरदशुनवर वारंवार दाखवली जाउ शकते.जी जाद्दहराती पाहण्याची
शर्कयता वाढवते अद्दण त्यामुळे ईत्पादनाची लोकद्दप्रयता वाढते.
दूरदशथन जाहिरातींच्या मयाथदा / तोटे:
१) खचथ:
मोठ्या प्रेक्षकांपयंत पोहोचण्यासाठी टीव्हीची कायुक्षमता ऄसूनही, हे जाद्दहरातींसाठी एक
प्रचंड महाग माध्यम अहे. टीव्ही जाद्दहरातींची ईच्च द्दकंमत केवळ प्रसारणाला वेळ खरेदी
करण्याच्या खचाुमुळेच ईद्भवत नाही, तर दजेदार व्यावसाद्दयक द्दनद्दमुतीची देखील ती द्दकंमत
ऄसते. ऄद्दधकाद्दधक जाद्दहरातदार माध्यम -चाद्दलत सजुनशील धोरणे वापरत अहेत
ज्यासाठी द्दवद्दवध प्रकारच्या जाद्दहरातींचे ईत्पादन अवश्यक अहे, त्यामुळेदेखील
जाद्दहरातींची द्दकंमत वाढते. ऄगदी स्थाद्दनक जाद्दहरातीदेखील महाग ऄसू शकतात अद्दण
ऄनेकदा ईच्च दजाुच्यादेखील नसतात. munotes.in

Page 11

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
11 २) हनिडीचा ऄभाि:
जाद्दहरातदार ऄनेकदा जे ऄद्दतशय द्दवद्दशष्ट, लहान, लद्दययत प्रेक्षक शोधत ऄसतात त्यांना
टीव्हीचे कव्हरेज त्यांच्या बाजाराच्या पलीकडे वाढलेले अढळते, त्यामुळे त्याची द्दकंमत
पररणामकारकता कमी होते. द्दकरकोळ द्दवक्रेत्यांसारख्या स्थाद्दनक जाद्दहरातदारांसाठी
भौगोद्दलक व्याप्ती ही समस्या ऄसू शकते कारण एकूण बाजार क्षेत्रावर द्दकंमत द्दनद्दित होते.
जाद्दहरातदार ग्राहकांच्या गटांना द्दवद्दशष्ठ कायुक्रमाद्वारे द्दकंवा जाद्दहरात करण्यासाठी
द्दनवडलेल्या वेळेद्वारे लयय करत ऄसल्यामुळे प्रेक्षक द्दनवड कठीण ऄसते.
३) गोंधळ :
आतर माध्यमांप्रमाणेच दूरद्दचत्रवाणी जाद्दहरातींनाही गोंधळाच्या समस्येचा सामना करावा
लागतो. अजकाल , दूरदशुनवर बऱ्याचजाद्दहराती ऄसल्यामुळे बऱ्याचवेळा प्रेक्षक देखील
गोंधळलेले अद्दण कंटाळले अहेत. त्यामुळे, दूरदशुनवरील जाद्दहराती अकषुक ऄसल्या
तरी त्या प्रेक्षकांना जास्त काळ द्दटकवून ठेवू शकत नाहीत.
४) संदेशाची स्पष्टता नसणे:
जाद्दहरातीचा संदेश दूरदशुनमध्ये हरवू शकतो. प्रेक्षक जाद्दहराती चालू झाल्यावर वाद्दहनी
बदलतात द्दकंवा जाद्दहरातीदरम्यान अवाज कमी करू शकतात जी एक सामान्य सवय अहे
ज्यामुळे ऄपेद्दक्षत संदेशप्रेक्षकांपयंत पोचत नाहीत.
५) ऄल्प संदेश:
सहसा दूरदशुन जाद्दहराती फक्त 30 सेकंद द्दकंवा त्यापेक्षा कमी कालावधीच्या ऄसतात
त्यामुळे दशुकांना पटकन लक्षात येत नाहीत. मयाुद्ददत प्रमाणात प्रसारण जाद्दहरात वेळेची
मागणी तीव्र ऄसते त्यामुळे जाद्दहरातदारांना त्यांच्या खचाुच्या प्रमाणात ऄपेद्दक्षत प्रद्दतसाद
द्दमळत नाही.
६) नकारात्मक दृष्टीकोन:
ऄनेक ग्राहकांचा दूरदशुन जाद्दहरातींबिल नकारात्मक दृद्दष्टकोन ऄसतो. जरी जाद्दहरात
ऄनेक प्रेक्षकांपयंत पोहोचली तरीही ऄनेक गोष्टी जाद्दहरातीवर नकारात्मक प्रभाव टाकतात.
अपापसातील चचाु, मजकुराची देवाणघेवाण, वाद्दहनी बदलणे, वाचन आत्यादी गोष्टी
दशुकांना व्यावसाद्दयक संदेश पाहण्यापासून अद्दण अत्मसात करण्यापासून द्दवचद्दलत करू
शकतात.
७) लिहचकतेचा ऄभाि:
दूरदशुनवरील जाद्दहरात संपाद्ददत करणे हे मुद्दित जाद्दहरातीच्या संपादनाएवढे सोपे नाही.
बऱ्याच वेळा संपूणु जाद्दहरात पुन्हा द्दचद्दत्रत करणे अवश्यक ऄसते द्दकंवा कमीतकमी द्दवद्दशष्ट
भाग पुनद्दचुद्दत्रत करणे अवश्यक ऄसते ऄशावेळी वारंवार समान ऄद्दभनय करणे कठीण
ऄसते
munotes.in

Page 12

जाद्दहरात प चय - II
12 ८) हललष्ट प्रहक्रया:
ऄगदी 30-सेकंदाची जाद्दहरातीसाठी खूप प्रयत्न करावे लागतात. जाद्दहरातदाराने लेखक
द्दकंवा जाद्दहरात संस्था, कलाकार अद्दण द्ददग्दशुक यांना द्दनयुक्त करणे अवश्यक अहे.
तालीम, द्दचत्रीकरण अद्दण पुनद्दचुत्रण यासाठी संपूणु द्ददवस द्दकंवा त्याहून ऄद्दधक वेळ लागू
शकतो जी वेळखाउ अद्दण तणावपूणु प्रद्दक्रया ऄसते.
९) जाहिरातींची िेळ:
जाद्दहरातदाराला कायुक्रमादरम्यान जाद्दहरातीचे योग्य स्थान द्दमळू शकतेच ऄसे नाही.
स्पधुक जाद्दहरातदारांच्या जाद्दहराती एकाच वेळी एकाच कायुक्रमात द्ददसतात त्यामुळे
टीव्हीवरील जाद्दहरातींना प्रेक्षकांचा ऄपेद्दक्षत प्रद्दतसाद द्दमळत नाही.
१.३.४ हचत्रपट / हसनेमा जाहिरात:
द्दसनेमा जाद्दहरातींचे सौंदयु त्याच्या वैद्दवध्यपूणु माध्यम पयाुयांमध्ये अहे जेथे जाद्दहरातीच्या
सवु संधी ईपलब्ध ऄसतात.जाद्दहरात म्हणजे मुद्दित, रेद्दडओ, दूरदशुन अद्दण एकमेकांच्या
संयोगाने वापरल्या जाणाऱ्या आतर माध्यमांचा संचय; पण द्दसनेमाची जाद्दहरात हा
जाद्दहरातीचा एक प्रकार अहे जो आतर सवु प्रकारच्या जाद्दहरातींपेक्षा वेगळा ठरतो. हे पररपूणु
वातावरण प्रदान करते जे व्यवद्दस्थत ऄसून ग्राहकांना संदेश पोहोचवण्यासाठी योग्य अहे .
सामान्य जाद्दहरातींच्या द्दवपरीत आथे प्रेक्षकांना जाद्दहरात ऄनुभवायला द्दमळते जी आतर
जाद्दहरात करण्याच्या प्रकारांच्या तुलनेत ऄद्दधक प्रभावी अहे. प्रेक्षकांच्या मनात घुसखोरी
न करण्याच्या या कृतीमुळे एक सकारात्मक प्रद्दतमा तयार होते अद्दण त्यामुळे ग्राहक ऄद्दधक
अकद्दषुत होतात. थोडर्कयात,ग्राहक थेट ब्रँडशी संपकु साधतात जी संवाद प्रद्दक्रया देखील
प्रभावी अद्दण ऄद्दद्वतीय बनवते.
सामान्यतः ब्रँड प्रेक्षकांपयंत पोहोचू शकतात परंतु जे ग्राहकांपयंत अक्रमक पद्धतीने
पोहोचतात तेच यशस्वी अद्दण ही रणनीती फक्त द्दचत्रपटगृह अद्दण मद्दल्टप्लेर्कसमध्ये लागू
केली जाउ शकते द्दजथे एखादे ईत्पादन ठेवले जाउ शकते द्दकंवा प्रत्यक्ष ऄनुभवासाठी
हाताळले जाते. एऄर फ्रेशनर ईत्पादन स्वछतागृहामध्ये वापरले जाउ शकते द्दकंवा
द्दचत्रपटाच्या अधी द्दकंवा नंतर प्रेक्षागृहात फवारले जाउ शकते. प्रेक्षकांना द्दमळणारा हा एक
प्रकारचा ऄनुभव ब्रँडला ऄद्दधक बळकटी देतो अद्दण एकसुरीपणा सोडून त्यांच्याशी पुन्हा
जुळण्यासाठी द्दवद्दवध प्रकारच्या कल्पना अद्दण नावीन्यपूणु मागु देखील ईघडतो.
प्रेक्षकांशी संवाद हा अणखी एक पैलू अहे जो द्दवद्दशष्ट ब्रँड द्दनवडण्याच्या द्दकंवा खरेदी
करण्याच्या ग्राहकाच्या द्दनणुयावर खोलवर पररणाम करू शकतो. ऄनुभवाच्या संयोगाने,
परस्परसंवाद संपूणु नवीन प्रकारचे मागु ईघडतो, ब्रँड त्यांच्यापयंत पोहोचण्यासाठी त्याच्या
क्षमतेचा वापर करू शकतो. परस्परसंवाद स्वतःच गद्दतमान स्वरूपाचा ऄसल्याने, स्वारस्य
ऄसलेला ग्राहक ईत्पादनाबिल ऄद्दधक जाणून घेउ शकतो अद्दण त्यांचा द्दवश्वास संपादन
करण्यासाठी ब्रँडला ऄद्दतररक्त फायदा देउ शकतो. munotes.in

Page 13

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
13 द्दचत्रपट पाहण्यासाठी येणारे द्दवद्दवध वयोगट लक्षात घेउन, द्दचत्रपट कुठे अहे त्याचा
ऄभ्यास करून माद्दहती संकद्दलत केल्यामुळे जाद्दहरातदारांना त्यांचे ईत्पादन अणखी
सुधारण्यास द्दकंवा फक्त ऄद्दभप्राय घेण्यास मदत होउ शकते.
द्दसनेमा जाद्दहरातींचे सौंदयु त्याच्या वैद्दवध्यपूणु माध्यम पयाुयांमध्ये अहे जेथे ब्रँडसाठी सवु
प्रकारच्या संधी ईपलब्ध अहेत. ब्रँड कठोरपणे ब्रँद्दडंग पयाुया पुरते देखील मयाुद्ददत ठेवू
शकतो म्हणजे फद्दनुचर कंपनी केवळ द्दसनेमागृहाच्या खुच्यांवर जाद्दहरात करेल.
प्रभावी द्दचत्रपट जाद्दहरातींमध्ये एकामागोमाग एक जाद्दहराती, कायुक्रम द्दकंवा प्रायोजकांसह
भागीदार देखील समाद्दवष्ट ऄसतात अद्दण ते द्दवद्दवध स्थळांवर अयोद्दजत केले जाउ
शकतात, द्दवपणन कायुसंघ ग्राहकांना रांगेत ईभे ऄसताना द्दकंवा द्दथएटरजवळ येत ऄसताना
द्दवद्दवध ईत्पादनांचा प्रचार करतात.
द्दसनेमा माध्यम दर मद्दहन्याला मोठ्या लद्दययत प्रेक्षकांपयंत पोहोचते अद्दण त्याची जाद्दहरात
दूरदशुनवरील जाद्दहरातींपेक्षा ऄंदाजे चारपट जास्त ऄसते. द्दचत्रपटगृहातील जाद्दहराती
ग्राहकांपयंत नाद्दवन्यपूणु संदेशांसह पोहोचतात जे द्दचत्रपट पाहणाऱ्यांना ऄत्यंत प्रभावीपणे
गुंतवून ठेवतात.
हसनेमा/हचत्रपट जाहिरातींचे फायदे:
१) संदेश बंद्ददस्त प्रेक्षकांपयंत पोहोचद्दवणे.
२) दृर्कश्राव्य अद्दण गती यांचा प्रभावी वापर.
३) संदेशाची वारंवार पुनरावृत्ती केल्याने प्रेक्षक जाद्दहरात वारंवार पाहतात अद्दण लक्षात
ठेवतात, त्यामुळे जागरूकता द्दनमाुण होते.
४) जाद्दहरातदारांची प्रद्दतमा पूणु रंगीत द्दचत्रपटांच्या सहवासामुळे वाढते.
५) द्दचत्रपटगृहे द्दकरकोळ द्दनवासी क्षेत्राजवळ ऄसल्यामुळे जाद्दहरातींना चांगला प्रद्दतसाद
द्दमळतो.
६) द्दचत्रपटगृहाच्या भौगोद्दलक स्थानावर अधाररत मोद्दहमांना लयय केले जाउ शकते.
हसनेमा/हचत्रपट जाहिरातींचे तोटे:
१) प्रेक्षकांना द्दचत्रपटगृहात जाद्दहरातींपेक्षा द्दचत्रपट पाहण्यात जास्त रस ऄसतो. त्यामुळे ते
द्दचत्रपटगृहात ईद्दशरा पोहोचतात द्दकंवा द्दचत्रपट संपल्यावर लगेच बाहेर पडतात.
त्यामुळे द्दचत्रपटादरम्यानच्या जाद्दहरातींकडे फारसे लक्ष द्ददले जात नाही.
२) मयाुद्ददत प्रेक्षक ऄशा जाद्दहराती बघतात कारण जे द्दचत्रपट पाहायला जातात त्यांनाच
या जाद्दहराती पाहता येतात.
३) या जाद्दहरातींचे कालावधी कमी ऄसतो कारण त्या फक्त काही सेकंदांसाठी प्रदद्दशुत
केल्या जातात. तसेच एका वेळी दाखवलेल्या जाद्दहरातींच्या संख्येमुळे कोणतीही
द्दवद्दशष्ट जाद्दहरात लक्षात ठेवणे कठीण होते. munotes.in

Page 14

जाद्दहरात प चय - II
14 ४) या जाद्दहराती महाग ऄसल्याने मोठ्या कंपन्याच त्या घेउ शकतात.
१.४ बहि:स्थ जाहिरात बद्दह:स्थ जाद्दहराती हा जाद्दहरातीचा सवाुत जुना प्रकार अहे. अजचे जाद्दहरातींचे बाह्य
माध्यम हे ऄनेक लोकांना संदेश पोहोचवण्याच्या प्राचीन पद्धतीचे पररपाक अहे. मोटारींची
वाढती संख्या, ईपनगरातील लोकसंख्या, लोकांची ऄद्दधक गद्दतशीलता यामुळे बद्दहःस्थ
जाद्दहराती सतत वाढणार अहेत. द्दजतके लोक प्रवास करतील त्याच प्रमाणात या
माध्यमाद्वारे प्रसाररत होणाऱ्या जाद्दहराती ते बघतील.
बहि:स्थ जाहिरातींचे हिहिध प्रकार खालीलप्रमाणे अिेत:
१) हबलबोडथ: सहसा ऄशा जाद्दहरा ती द्दभंतींवर, कुंपणावर द्दकंवा शहराच्या सभोवतालच्या
फलकांवर केल्या जातात. द्दबलबोडु शब्दाचा ईगम द्दचत्रपटगृहाच्या बाहेरद्दचकटवलेल्या
प्लेद्दबलमध्ये अहे. वाहनांचा ईगम झाल्यानंतर अद्दण रस्त्यांचे जाळे ऄद्दधकाद्दधक
द्दवस्तृत झाल्यानंतर, रस्त्याच्या कडेला जाद्दहरात ही एक ईपयुक्त माध्यम बनले.
१२५ आंच x २७२ आंच अकाराच्या ब्लीड पोस्टसु या मोठ्या पोस्टसुनीही
लोकद्दप्रयता द्दमळवली अहे.
२) पोस्टसथ: भारतासारख्या मोठ्या प्रमाणावर भाषा अद्दण द्दनरक्षरतेची समस्या
द्दवकसनशील देशामध्ये ऄशा जाद्दहराती खूप मोलाच्या अहेत. बहुतेक पोस्टर
दीघुकाळ राहतात त्यामुळे ऄशा जाद्दहराती जास्त काळासाठी नजरेसमोर राहतात.
खरेतर जाद्दहरात पाहण्यासाठी प्रेक्षकांना फक्त काही सेकंदांचा ऄवधी द्दमळतो परंतु या
जाद्दहराती वारंवार पाहता येत ऄसल्यामुळे त्याचा फायदा होतो. एकाच वेळी ऄनेक
लोकांशी संवाद साधण्याचे हे एक यशस्वी माध्यम अहे.
३) हनऑन हचन्िे: द्दनऑन द्दचन्हे आलेर्करॉद्दनक पद्धतीने द्दनयंद्दत्रत चलतद्दचत्रे तयार करतात.
एखादा भाग पाद्दहल्यानंतर प्रेक्षकांना पूणु पाहण्याची आच्छा ऄसते. द्दनऑन द्दचन्हांमध्ये
प्रकाश ईत्सजुक, संगणकीय काडु अद्दण पडदा यांचा वापर होतो. नाआट लाइफ
ऄसलेल्या शहरांमध्ये द्दनऑन द्दचन्हे द्दवशेषतः जाद्दहरात माध्यम म्हणून ईपयुक्त अहेत.
४) राहन्झट जाहिरात: ही प्रामुख्याने सावुजद्दनक वाहतूक व्यवस्थेवर जाद्दहरात केली
जाते, जसे की महानगर शहर बस वाहतूक, ईपनगरीय रेल्वे व्यवस्था अद्दण रेल्वे
स्थानके, बस स्टँड अद्दण द्दवमानतळावर केलेल्या जाद्दहराती होय. राद्दन्झट
जाद्दहरातदार वाहनांवरील जाद्दहरातींसाठी करार करतो अद्दण त्यांची देखरेख करतो.
५) िोहडंगची: यामध्ये एक रंगी होंद्दडंगपासून कोणत्याही अकाराचे अद्दण द्दवद्दवधरंगी
पोस्टर वैद्दशष्ट्यांनुसार मुद्दित केले जाउ शकतात. द्दचत्राच्या लांबीवर मयाुदा नाही,
परंतु रुंदी ८ फूटांपयंत मयाुद्ददत ऄसू शकते.
६) खरीद चे स्थान (पीओपी) जाहिरात: या जाद्दहरातींचे ईद्दिष्ट जास्तीतजास्त
ग्राहकांपयंत पोहोचण्याचे ऄसते. ऄशा जाद्दहराती ग्राहकांचे मन वळवू शकतात,
द्दवशेषत: कमी खद्दचुक ईत्पादने ऄश्या पद्धतीने द्दवक्री केली जातात. पीओपी munotes.in

Page 15

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
15 जाद्दहरातींना स हयोगी जाद्दहरातदार म्हणून संबोधले जाते कारण ते ग्राहकांपयंत
पोचण्यासाठी द्दकरकोळ द्दवक्रेत्यांना मदत करतात.
७) हिंडो हडस््ले: दुकानाच्या द्दखडर्कयांमध्ये ईत्पादनांचे प्रदशुन करुन ग्राहकांना
दुकानात ईत्पादने खरेदी करण्यासाठी अकद्दषुत करण्यासाठी द्दकंवा द्दकमान वारंवार
ईत्पादनांची अठवण करून देण्यासाठी केला जाणाऱ्या जाद्दहरातींना 'द्दवंडो द्दडस्प्ले'
ऄसे म्हणतात. ये-जा करणाऱ्यांची अवड अद्दण लक्ष वेधण्यासाठी ही एक प्रभावी
रणनीती अहे. सणासुदीच्या काळात द्दवंडो द्दडस्प्लेमध्ये त्या-त्या ईत्सवाचे प्रद्दतसाद
बघायला द्दमळतात घेतात.
८) ििाइ जाहिरात: जाद्दहरातीच्या स्त्रोताजवळ मोठ्या प्रमाणात प्रेक्षक जमल्यास हे
प्रभावी माध्यम ठरते. सामान्यतः ह्यात फुगे, अकाशलेखन यांचा समावेश होतो.
बहि:स्थ जाहिरातींचे फायदे:
१) तरत्या लोकसंययेला माहिती देण्यासाठी योग्य माध्यम: ह्यात तरत्या
लोकसंख्येमध्ये जागरूकता द्दनमाुण करण्याची त्याची क्षमता प्रचंड अहे, पररणामी,
नेहमीच एक साधा संदेश ऄनेक लोकांपयंत पोहोचतो.
२) कमी खहचथक: पारंपाररक अद्दण द्दडद्दजटल जाद्दहरातींच्या तुलनेत बद्दहःस्थ जाद्दहराती
कमी खद्दचुक ऄसू शकतात. रस्त्याच्या कडेला ऄसलेले होद्दडंग हे टीव्ही द्दकंवा आतर
व्यावसाद्दयक अद्दण महागड्या देशव्यापी द्दवपणनाच्या माध्यमांपेक्षा ऄल्प खद्दचुक
ऄसतात.
३) प्रभािशाली प्रदशथन: बद्दह:स्थ जाद्दहराती ही वैद्दशष्ट्यीकृत भौगोद्दलक ऄनुकूलता,
राष्रीय महामागु, दुकानांजवळ द्दकंवा मोबाआल होद्दडंगवर, कायदेशीर द्दठकाणी केली
जाउ शकते. ज्यामुळे स्थाद्दनक, प्रादेद्दशक द्दकंवा ऄगदी राष्रीय बाजारपेठा पादाक्रांत
केल्या जाउ शकतात.
४) हचरस्थायी: एकदा बद्दह:स्थ जाद्दहरात फलक एखाद्या द्दठकाणी लावला की , तो सहसा
बराच काळ द्दतथे राहतो. त्यामुळे जनतेवर त्याचा कायमचा ठसा द्दनमाुण होतो.
बद्दह:स्थ जाद्दहरातींमुळे दीघु कालावधीसाठी द्दवस्तृत व्याप्ती शर्कय होते.
बहिःस्थ जाहिरातींच्या मयाथदा / तोटे:
१) फक्त दृश्य पररणाम : यात ईच्च खचाुसह सजुनशीलतेवर मयाुदा अहेत, द्दवशेषत:
जर बद्दहःस्थ जाद्दहरात द्दडद्दजटल पद्धतीने सुसज्ज ऄसेल तर र्कवद्दचत प्रमाणापेक्षा
मोठा संदेश जाण्याची शर्कयता समस्या ईद्भवू शकते.
२) परस्परसंिादाचा ऄभाि ऄसतो: जाद्दहरातदारांनी तसेच कंपन्यांनी ग्राहकांना
अकद्दषुत करणे अवश्यक ऄसते त्याचबरोबर मालाची ऄंद्दतम द्दवक्री करण्यासाठी
त्यांच्याशी संवाद साधणे ऄत्यावश्यक अहे. बद्दहःस्थ जाद्दहरातींमुळे ग्राहकांशी थेट
संवाद खूपच कमी होतो. munotes.in

Page 16

जाद्दहरात प चय - II
16 ३) खचथ: कंपनीने जाद्दहरात केल्यापासून ते काढल्याच्या वेळेपयंत खचु करणे अवश्यक
अहे. जागेच्या मालकाशी करार करण्याव्यद्दतररक्त, आतर खचांमध्ये देखभाल अद्दण
दुरुस्तीचा समावेश होतो. जर चक्रीवादळांसारखी नैसद्दगुक अपत्ती अली ज्यामुळे
संरचना नष्ट होउ शकते जे खूपच नुकसानदायक अहे. तसेच जाद्दहरात संबंद्दधत
मालमत्तेचे नुकसान झाल्यास, जाद्दहरातदाराला कायदेशीर समस्या तसेच ऄद्दतररक्त
खचाुचा सामनादेखील करावा लागू शकतो.
४) हिचहलत िोण्याचे कारण: या पारंपाररक जाद्दहरात माध्यमाचा अणखी एक दोष
म्हणजे ते रस्त्यावरील ऄपघातांचे कारण ठरते. होद्दडंगचा ईिेश वाहन चालवणाऱ्या
द्दकंवा तेथून जाणाऱ्या लोकांचे लक्ष वेधून घेण्याचे ऄसल्याने, ते अकाराने मोठे
ऄसतात. पररणामी , या लोकांचे लक्ष द्दवचद्दलत शकते अद्दण र्कवद्दचत प्रसंगी ऄपघात
देखील होतात.
१.५ नियुगीन मीहडया / हडहजटल मीहडया / आंटरनेट जाहिरात अजच्या युगातील "ऑनलाइन" हे सवाुत वेगाने वाढणारे माध्यम अहे. प्रचाराचे अद्दण
जाद्दहरातींसाठीचे हे एक शद्दक्तशाली साधन अहे. जाद्दहरातदारांना द्दडद्दजटल माध्यमाचे
महत्त्व समजले अहे अद्दण ते त्यांचे द्दडद्दजटल माध्यमांसाठी त्यांची अद्दथुक तरतूद वाढवत
अहेत.
हडहजटल मीहडया जाहिरातींचे हिहिध प्रकार खालीलप्रमाणे अिेत:
१) थेट मेल: हे जाद्दहरातींचा एक सामान्य प्रकार ऄसून पत्रके अद्दण माद्दहतीपत्रकांद्वारे
प्रचार केला जातो. हे जाद्दहरातींचे सवाुत वैयद्दक्तकृत रूप अहे अद्दण डाक मेलद्वारे हे
पोहोचते. हे जाद्दहरातींचे ऄत्यंत प्रभावी माध्यम अहे अद्दण लहानश्या कागदावर
वाचकांना संपूणु माद्दहती प्रदान करता येते. थेट मेल मुख्यतः द्दवद्दवध कायुक्रमांमध्ये
द्दवतररत केले जातात द्दकंवा घरोघरी वाटले जातात.
२) भ्रमणध्िनी जाहिरात: हा भ्रमणध्वनी द्दवपणनाचाच एक प्रकार अहे जो कोणत्याही
ब्रँडच्या द्दवपणन मोद्दहमेचा ऄद्दवभाज्य भाग म्हणून ईदयास अला अहे. हे ब्रँडसाठी
एक महत्त्वाचे प्रद्दतबद्धता साधन बनले अहे. मोबाआल आंटरनेटच्या वाढत्या
लोकद्दप्रयतेसह, द्दवपणनाचा हा महत्त्वपूणु प्रकार जास्तीतजास्त लोकांपयंत
पोहोचण्यासाठी अहे.
३) एसएमएस जाहिरात: याद्वारे जाद्दहरातदार ग्राहकांबरोबर मोबाआल फोनवर थेट संपकु
संस्थाद्दपत करतात. एसएमएस जाद्दहरात फार रोमांचक नाही अद्दण संभाव्यता
मयाुद्ददत अहे.
४) िैप (WAP) बॅनर जाहिराती: WAP संकेतस्थळावरील जाद्दहरात WAP बॅनर
जाद्दहराती म्हणून ओळखली जाते, जे जेपीइजी (JPEG) द्दकंवा जीअइएफ (GIF)
स्वरूपात अहेत. सहसा ते दोन प्रकारचे द्दर्कलक करण्यायोग्य बॅनर अद्दण साधे बॅनर
ऄसतात. द्दर्कलक करण्यायोग्य बॅनर दशुकांना त्यावर द्दर्कलक केल्यानंतर दुसऱ्या
WAP पृष्ठावर घेउन जातात ज्यावर ईत्पादनाचे आतर तपशील दशुद्दवले जातात . munotes.in

Page 17

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
17 ५) स्थान अधाररत जाहिरात: ते मोबाआल नेटवकुमधील स्थान रॅद्दकंग तंत्रज्ञानावर कायु
करते, स्थान द्दवद्दशष्ट जाद्दहरातींवरील ग्राहकांना लयय करण्यासाठी. मोबाआल जाद्दहरात
कंपन्या एखाद्या द्दवद्दशष्ट ब्रँडच्या स्टोऄरजवळ ग्राहक ऄसताना त्यांच्या फोनवर
जाद्दहरात पाठवतात. स्थान अधाररत मोबाआल फोन नाद्दवन्यपूणु जाद्दहरात सेवा
बऱ्याच ग्राहकांना अकद्दषुत करतात.
६) भ्रमणध्िनीिरील दृलराव्य जाहिराती: द्दलद्दखत संदेश ग्राहकांना त्यांच्या
भ्रमणध्वनीवर नवीन व्यावसाद्दयक जाद्दहरात बघण्यासाठी पाठद्दवले जातात.
७) मोबाआल कूपन: अपल्या सवांना पेपर कूपनद्दवषयी माद्दहती अहे, अता ऑनलाआन
कूपनचा जमाना अहे. लोक त्यांचे मोबाइल अद्दण कूपन सोबत घेउन जातात अद्दण
ही जाद्दहरातीची एक जागा अहे.
८) आंटरहस्टहशयल जाहिराती: संगणकाने वापरकत्याुने संकेतस्थळावरून काही
डाईनलोड करताना पॉपऄप होणाऱ्या या जाद्दहराती अहेत.पॉपऄप द्दवंडो, स्प्लॅश
स्क्रीन, सुपरद्दस्टद्दटयल्स हे आंटरद्दस्टद्दशयल जाद्दहरातींचे प्रकार अहेत
आंटरनेट जाहिरातीचे मित्त्ि / फायदे
१) कमी खहचथक: ऑनलाआन जाद्दहरातींचा मुख्य फायदा हा अहे की पारंपाररक
जाद्दहरातींच्या खचाुच्या तुलनेत परवडणारी द्दकंमत अहे. आंटरनेटवर, जाद्दहरातदार
प्रेक्षकांसाठी मोठ्या प्रमाणावर ऄद्दधक स्वस्त खचाुत जाद्दहरात करू शकतात.
२) हिस्तृत भौगोहलक पोिोच: ऑनलाआन जाद्दहराती तुमच्या मोद्दहमांना जागद्दतक
कव्हरेज देतात, ज्यामुळे तुमच्या ऑनलाआन मोद्दहमांना ऄद्दधक प्रेक्षकांपयंत
पोहोचण्यात मदत होते. हे द्दनद्दितपणे तुम्हाला तुमच्या ऑनलाआन जाद्दहरात
धोरणाद्वारे ईत्कृष्ट पररणाम साध्य करण्यात मदत करेल.
३) िाजिी खचथ: ऑनलाआन जाद्दहरातींचा हा अणखी एक अकषुक फायदा अहे.
पारंपाररक जाद्दहरातींमध्ये जाद्दहरातींचा पररणाम काहीही ऄसला तरी जाद्दहरातदाराला
जाद्दहरात संस्थेला पूणु रर्ककम ऄदा करावी लागते. तथाद्दप, ऑनलाआन
जाद्दहरातींमध्ये, जाद्दहरातदाराला केवळ पात्र द्दर्कलकसाठीच पैसे द्यावे लागतात.
४) सोपे पररणाम मापन: वस्तुद्दस्थती ऄशी अहे की, ऑनलाआन जाद्दहरात पारंपाररक
जाद्दहरात पद्धतींपेक्षा ऄद्दधक अकषुक ऄसते हे मोजणे आतके सोपे अहे. ऑनलाआन
जाद्दहरात पररणाम मोजण्यासाठी बरीच प्रभावी द्दवश्लेषण साधने अहेत, जे जाद्दहरात
मोद्दहमांमध्ये काय करावे अद्दण काय करू नये हे जाणून घेण्यास मदत करते.
५) ऄहधक प्रेिक: पारंपाररक जाद्दहरातींच्या तुलनेत, ऑनलाआन जाद्दहराती
जाद्दहरातदारांना प्रेक्षकांपयंत सहज पोहोचण्यास मदत करतात, ज्यामुळे जाद्दहरात
मोद्दहम यशस्वी होते.
६) गती: ऑनलाआन जाद्दहराती कोणत्याही ऑफलाआन जाद्दहरात द्दक्रयांपेक्षा वेगवान
ऄसतात अद्दण जाद्दहरातदार त्यांच्या ऑनलाआन जाद्दहराती मोठ्या प्रेक्षकांपयंत पाठवू munotes.in

Page 18

जाद्दहरात प चय - II
18 शकतात. ऑनलाआन जाद्दहराती मोहीम सुरू केल्यावर त्यांच्याकडे मोठ्या प्रमाणात
लद्दययत प्रेक्षक ऄसल्यास, काही वेळातच बहुसंख्य प्रेक्षक जाद्दहरात त्वररत बघू
शकतात.
७) माहितीपूणथ: ऑनलाआन जाद्दहरातीं मध्ये, जाद्दहरातदार जाद्दहरातीबिल ऄद्दधक
तपशील तुलनेने कमी खचाुत.प्रेक्षकांपयंत पोहोचवू शकतात. बहुतांश ऑनलाआन
जाद्दहरात मोद्दहमा एका द्दवद्दशष्ट संकेतपृष्ठावर द्दर्कलक करण्यायोग्य दुव्याने बनलेल्या
ऄसतात, द्दजथे वापरकत्यांना जाद्दहरातीमध्ये नमूद केलेल्या ईत्पादनाबिल ऄद्दधक
माद्दहती द्दमळते.
८) ईत्तम ब्रँहडंग: कोणत्याही प्रकारच्या जाद्दहराती ब्रँद्दडंगमध्ये सुधारणा करण्यास मदत
करतात अद्दण ऑनलाआन जाद्दहराती कंपनी, सेवा द्दकंवा ईत्पादनाचे ब्रँद्दडंग
सुधारण्यासाठी ऄद्दधक ईच्च पातळीवर अहेत. जर द्दडद्दजटल जाद्दहरात मोद्दहमेचे
द्दनयोजन व्यवद्दस्थत केले ऄसेल, तर कंपनीला ब्रँडचे नाव द्दमळण्याची ऄद्दधक शर्कयता
ऄसते.
आंटरनेट जाहिरातीचे तोटे:
१) आलेर्करॉद्दनक ईपकरणांवर जास्त ऄवलंद्दबत्व ऄसल्यामुळे धीमे डाउनलोद्दडंग द्दकंवा
कनेद्दर्कटद्दव्हटी नसण्याची भीती नेहमीच ऄसते.
२) भारतात कमी लोकं संगणक हाताळण्यास अद्दण आंटरनेट वापरण्यात पारंगत अहे,
म्हणून बरेच लोक आंटरनेटद्वारे खरेदी करू शकत नाहीत.
३) ऄनेक संकेतस्थळे ऄसल्यामुळे प्रेक्षकांना सवाुत प्रभावशाली संकेतस्थळ ओळखणे
कठीण होते.
४) प्रत्येक जाद्दहरातदाराला ग्राहकांचे लक्ष वेधून घ्यायचे ऄसते त्यामुळे
बरेचदाअवश्यकतेपेक्षा जास्त माद्दहती ग्राहकांपयंत पोचते .
५) गोंधळाची समस्या सवु माध्यमांमध्ये सामान्य ऄसल्यामुळे आंटरनेट जाद्दहरातीवरही
त्याचा पररणाम होतो.
६) काही जाद्दहरातदार चतुराइने त्यांच्या मालाची द्ददशाभूल करणारी जाद्दहरात ते द्दवक्री
वाढवण्याच्या ईिेशाने करतात तसेच त्यांच्या ईत्पादनांचे ऄद्दतशय सुंदर द्दचत्र ईभे
करतात. प्रत्यक्षात त्यांच्या वस्तू द्दनकृष्ट दजाुच्या ऄसतात.
७) ज्या मालाचे प्रात्यद्दक्षक अवश्यक अहे ऄशा लहान व्यापारी अद्दण ईत्पादनांसाठी हे
योग्य माध्यम योग्य नाही .


munotes.in

Page 19

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
19 १.६ माध्यम संशोधन १.६.१ ऄथथ:
माध्यम संशोधनामध्ये जाद्दहरातीसाठी अद्दण योग्य प्रेक्षकांसाठी योग्य माध्यम
द्दनवडण्यासाठी घेतलेल्या पायऱ्यांचा समावेश होतो.ज्याचा ईिेश हा ऄनेक पयाुयांमधून
योग्य माध्यम द्दनवडून जास्तीतजास्त लोकांपयंत पोहोचणे अद्दण ते पोहोचलेल्या वारंवारता
वाढद्दवणे हे ऄसते. गृहीतक ऄसे ऄसते की जाद्दहरातदारांनी ते पोहोचू आद्दच्छत ऄसलेले
बाजार द्दवभाग द्दनद्ददुष्ट केलेले अहेत. माध्यम संशोधनाद्वारे संकद्दलत केलेली माद्दहती
खालील प्रश्ांची ईत्तरे देण्यास सक्षम ऄसते:
• कोणते माध्यम वापरावे ?
• कोणते माध्यम वाहन अद्दण माध्यम पयाुय वापरावा?
• जाद्दहरात कुठपयंत पोचावी अद्दण त्याचे वेळापत्रक कसे ऄसावे?
१.६.२ खालील चरणांचा ऄिलंब केला जाउ शकतो:
१) प्रेिक: संशोधन हे वाचक, श्रोते अद्दण दशुकांचे व्यद्दक्तद्दचत्र समजून घेण्यास मदत
करते. लोकसंख्याशास्त्रीय वैद्दशष्ट्यांवरील संशोधनातून समोर अलेल्या बाबींशी हे
प्रेक्षक द्दनगद्दडत अहेत का? जसे की वय, ईत्पन्न आ. ही माद्दहती जाद्दहरातदारांना संदेश
बनावण्यास अद्दण प्रेक्षकांना अवडेल ऄशा पद्धतीने जाद्दहरात करण्यास मदत करते.
२) माध्यमांची हनिड: ऄनेक माध्यमे ईपलब्ध ऄसली तरी जाद्दहरातदाराला जाद्दहरात
एका माध्यमात द्दकंवा ऄनेक माध्यमांमध्ये द्यायची हे ठरवावे लागते. माध्यमांची द्दनवड
खालील घटकांवर अधाररत केली जाउ शकते:
• प्रेक्षक
• कंपनीचे अद्दथुक गद्दणत
• ईत्पादनाची वैद्दशष्ट्ये.
३) िेळ अहण जागा ऄंहतम करणे: माध्यम द्दनयोजन द्दवभागाने जाद्दहरातीसाठी द्दवद्दशष्ट
वेळ अद्दण जागा अरद्दक्षत करणे अवश्यक अहे. हा द्दनणुय प्रामुख्याने जाद्दहरात द्दकती
लोकांच्या समोर अली यावर ठरतो.
४) कायथक्रमांचे प्रायोजकत्ि: हे जाद्दहरातदाराला प्रायोजक द्दमळण्याठी द्दवद्दशष्ट कायुक्रम
द्दनवडण्यास मदत करते. जाद्दहरातदार प्रेक्षकांच्या अवडीच्या कायुक्रमाचे प्रायोजकत्व
द्दनवडू शकतात.
५) ऄंमलबजािणी: योग्य ऄभ्यास केल्यानंतर, तयार जाद्दहरात योग्य माध्यमात अद्दण
द्ददलेल्या वेळेत प्रसाररत करणे अवश्यक अहे. munotes.in

Page 20

जाद्दहरात प चय - II
20 ६) ऄहभप्राय: जाद्दहरात योग्य होती की नाही हे सांगून योग्य ऄद्दभप्राय घेणे अवश्यक
अहे. द्दवक्रीच्या सांद्दख्यकीवर अधाररत त्याचे द्दवश्लेषण केले जाउ शकते.
१.६.३ माध्यम संशोधनाचे मित्त्ि:
१) प्रेिक जाणून घेण्यासाठी: प्रेक्षकांनी ईत्पादन पाहण्यासाठी, ऐकण्यासाठी अद्दण
शेवटी खरेदी करण्यासाठी जाद्दहराती तयार केल्या जातात. ऄशाप्रकारे, श्रोत्यांची
वतुणूक, अवडी-द्दनवडी, क्रयशक्ती आत्यादी समजून घेण्यासाठी संशोधन केले जाते.
प्रत्येक माध्यम सवु प्रकारच्या प्रेक्षकांसाठी योग्य ऄसेलच ऄसे नाही अद्दण म्हणूनच
योग्य प्रेक्षकांसाठी योग्य माध्यम द्दनवडले पाद्दहजे.
२) हकमती: प्रसारमाध्यमांचे दर त्याची लोकद्दप्रयता, खचु, सत्यता आत्यादींवर ऄवलंबून
ऄसल्यामुळे बदलतात. तथाद्दप, कोणत्याही माध्यमाला ऄंद्दतम स्वरूप देण्यापूवी
द्दकमतीच्या रचनेची काळजी घेणे अवश्यक अहे. द्दकंबहुना, दूरदशुन जाद्दहरातींमध्येही
वेगवेगळ्या वाद्दहनीचे दर वेगवेगळे ऄसतात त्यामुळे माध्यम द्दनवडण्यापूवी योग्य
संशोधन अवश्यक अहे.
३) स्पधाथ : माध्यमांमधील स्पधाु द्ददवसेंद्ददवस वाढत अहे. नवीन माध्यम पयाुय वाढत
अहेत ईदा.:- आंटरनेट जाद्दहराती, मोबाइल जाद्दहरात आ. माध्यमांच्या कमाइचा मोठा
वाटा जाद्दहरातींमधून येतो जो प्रेक्षकांच्या मोजमापावर ऄवलंबून ऄसतो. यामुळे
माध्यम संशोधन कायाुत वाढ झाली अहे.
४) माध्यमांची हनिड: सवोत्तम योग्य माध्यम द्दनवडणे अवश्यक अहे अद्दण त्यासाठी
संशोधन महत्त्वपूणु भूद्दमका बजावते. माध्यमांची द्दनवड खालील घटकांवर ऄवलंबून
ऄसते:
• माध्यम प्रवाह.
• खचु.
• माध्यमाची लोकद्दप्रयता.
जाद्दहरातदारा माध्यम द्दमश्रणाचा देखील द्दवचार करू शकतात.
५) िेळ अहण जागा:
जाद्दहरातदाराने त्यांच्या जाद्दहरातीसाठी माध्यमांमध्ये योग्य वेळ अद्दण जागा अरद्दक्षत करणे
देखील अवश्यक अहे. हा द्दनणुय वाचकसंख्या, प्रेक्षकसंख्या अद्दण श्रोत्यांच्या संख्येवर
अधाररत अहे जे माध्यम संशोधनाद्वारे ईपलब्ध केला जातो. पुढे, ऄशी माद्दहती
जाद्दहरातदारांना जाद्दहरातींच्या आष्टतम वेळे साठीच्या सवोत्तम दरांसाठी वाटाघाटी करण्यास
मदत करते.

munotes.in

Page 21

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
21 ६) फायदे:
• प्रेिकांसाठी: हे माध्यम जाद्दहरातदारांना नवीन ईत्पादनांना अकार देण्यासाठी, दजेदार
कायुक्रम प्रसाररत करण्यात मदत करते. त्यामुळे ग्राहकांना दजेदार ईत्पादने द्दमळतात.
• माध्यम मालकांसाठी: माध्यम संशोधन हे माध्यम प्रेक्षकांचा अकार, लोकसंख्या अद्दण
स्वारस्ये दशुद्दवणाऱी माद्दहती गोळा करतो. हे त्यांना त्यांच्या संपादकीय द्दकंवा सजुनशीलता
सुधारण्यास मदत करते.
• जाहिरातदारांसाठी: हे त्यांना सवाुत योग्य माध्यम द्दमश्रण द्दनवडण्यात मदत करते,
ज्यामुळे ऄद्दधक जाद्दहरात द्दमळण्यास मदत होते अद्दण त्यामुळे त्यांना जाद्दहरातींच्या
खचाुवर चांगला परतावा द्दमळतो.
१.७ ऑहडट ब्युरो ऑफ सलयुथलेशन्स (ABC) ऑद्दडट ब्युरो ऑफ सर्कयुुलेशन्स (ABC) ही जगातील द्दवद्दवध भागांमध्ये कायुरत ऄसलेल्या
एकाच नावाच्या ऄनेक संस्थांपैकी एक अहे. १९४८ मध्ये स्थापन झालेली ABC ही एक
गैर-नफा स्वयंसेवी संस्था अहे ज्यामध्ये प्रकाशक, जाद्दहरातदार अद्दण जाद्दहरात संस्था
सदस्य अहेत. ABC चे मुख्य कायु हे एक मानक अद्दण एकसमान परीक्षण प्रद्दक्रया मांडणे
अद्दण द्दवकद्दसत करणे हे अहे. ऄशा प्रकारे प्रतींची पररसंचरण/ऄद्दभसरण संख्या ब्यूरोने
नेमलेल्या सनदी लेखापालाद्वारे तपासणी अद्दण सत्याद्दपत केली जाते. ब्यूरो दर सहा
मद्दहन्यांनी ऄशा प्रकाशक सदस्यांना प्रमाणपत्रे जारी करते की, ज्यांचे
ऄद्दभसरण/पररसंचरण ब्यूरोने ठरवून द्ददलेल्या ऄटी अद्दण द्दनयमांची पुष्टी करतात.
ABC च्या सदस्यत्वामध्ये अज ५६२ दैद्दनके, १०७ साप्ताद्दहके अद्दण ५० माद्दसके तसेच
१२५ जाद्दहरात संस्था, ४५ जाद्दहरातदार अद्दण २२ नवीन संस्था अद्दण मुद्दित माध्यम
अद्दण जाद्दहरातींशी जोडलेल्या संघटनांचा समावेश अहे. यात भारतातील बहुतांश प्रमुख
शहरे समाद्दवष्ट अहेत. स्वतंत्र संस्थेद्वारे तपासले जाणारे अद्दण प्रमाद्दणत केलेले ऄद्दभसरण
अकडे हे जाद्दहरात व्यवसाय समुदायासाठी महत्त्वाचे साधन अद्दण महत्त्वपूणु अहेत.
ब्युरोची व्यवस्थापन पररषद संचालक मंडळ म्हणून कायु करते जी मुख्य धोरण बनवणारी
संस्था अहे. सदस्य दोन मद्दहन्यातून एकदा भेटतात.
ABC मध्ये
• प्रकाशक सदस्यांचे द्दनवडून अलेले ८ प्रद्दतद्दनधी
• जाद्दहरात संस्था सदस्यांचे द्दनवडून अलेले ४ प्रद्दतद्दनधी
• जाद्दहरातदार सदस्यांचे द्दनवडून अलेले ४ प्रद्दतद्दनधी यांचा समावेश होतो
कौद्दन्सल ऑफ मॅनेजमेंटचे ऄध्यक्षपद दरवषी सवाुत ज्येष्ठ प्रकाशक सदस्य अद्दण
कौद्दन्सलवरील सवाुत वररष्ठ गैर-प्रकाशक सदस्य (जाद्दहरात संस्था अद्दण जाद्दहरातदार) munotes.in

Page 22

जाद्दहरात प चय - II
22 यांच्याकडे चक्राकार पद्धतीने द्ददले जाते. ऄध्यक्षांची द्दनवड व्यवस्थापन पररषदेद्वारे दरवषी
केली जाते.
ब्यूरो (ABC) दर सहा मद्दहन्यांनी म्हणजे जानेवारी ते जून अद्दण जुलै ते द्दडसेंबर या
लेखापरीक्षण कालावधीसाठी सदस्य प्रकाशनांचे ऄद्दभसरण/ पररसंचरण अकडे प्रमाद्दणत
करते. ब्युरोच्या द्दवद्दहत लेखापरीक्षण मागुदशुक तत्वे अद्दण कायुपद्धतींनुसार नेमलेल्या
सनदी लेखापालांकडून ऄद्दभसरण अकडेवारीचे परीक्षण केले जाते.
ब्युरोकडे ब्युरो परीक्षणाचे एक स्वतंत्र गटदेखील अहे जो ब्युरोद्वारे अवश्यक मानले गेले
म्हणून ऄचानक तपासणी अद्दण पुनपुररक्षण करतात. प्रमाद्दणत पररसंचरण माद्दहती
प्रामुख्याने द्दवद्दवध माध्यम संस्था, मुद्दित माध्यम जाद्दहरातदार अद्दण सरकारी प्रद्दसद्धी
द्दवभागांद्वारे माध्यम द्दनयोजनाच्या ईिेशासाठी वापरला जातो.
१.८ दूरदशथन संहिता १५ सप्टेंबर १९५९ मध्ये दूरदशुनची स्थापना झाली. हे भारत सरकारने स्थापन केलेले
एक स्वायत्त सा वुजद्दनक सेवा प्रसारक अहे, जे भारताच्या प्रसारण मंत्रालयाच्या मालकीचे
अहे अद्दण प्रसार भारतीच्या दोन द्दवभागांपैकी एक अहे. स्टुद्दडओ अद्दण रान्समीटर
आन्फ्रास्रर्कचरमध्ये ही भारतातील सवाुत मोठ्या प्रसारण संस्थांपैकी एक अहे.
सुदृढ जाद्दहरात पद्धतींचा द्दवकास अद्दण प्रचार करण्यासाठी दूरदशुनने काही अदशु मानके
घालून द्ददली अहेत. या मानकांचे ईल्लंघन झाल्यास कोणतीही जाद्दहरात स्वीकारली जात
नाही.
अचरण मानके खालीलप्रमाणे अिेत:
१) जाद्दहरात देशाच्या कायद्यांशी सुसंगत ऄसेल अद्दण नैद्दतकता, सभ्यता अद्दण
लोकांच्या धाद्दमुक संवेदनशीलतेला धर्कका पोहोचणार नाही ऄशा पद्धतीने बनवली
गेली ऄसेल.
२) ऄशा कोणत्याही जाद्दहरातीला परवानगी द्ददली जाणार नाही जी -
i. कोणत्याही वंश, जात, रंग, पंथ अद्दण राष्रीयत्वाचा ईपहास करते;
ii. भारतीय राज्यघटनेच्या कोणत्याही द्दनदेशात्मक तत्त्वांच्या द्दकंवा आतर कोणत्याही
तरतुदीच्या द्दवरुद्ध अहे;
iii. लोकांना गुन्ह्यासाठी प्रवृत्त करते, ऄव्यवस्था द्दकंवा द्दहंसाचार करते द्दकंवा कायद्याचे
ईल्लंघन करते द्दकंवा कोणत्याही प्रकारे द्दहंसा द्दकंवा ऄश्लीलतेचा गौरव करते;
iv. गुन्हेगारी आष्ट म्हणून सादर करते;
v. परकीय राज्यांशी मैत्रीपूणु संबंधांवर द्दवपररत पररणाम करते; munotes.in

Page 23

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
23 vi. राष्रीय द्दचन्ह, द्दकंवा राज्यघटनेचा कोणताही भाग द्दकंवा अदरणीय नेते, राज्याचे
मान्यवर, द्दवद्दवध धमांशी संबंद्दधत देव अद्दण पैगंबर यांचे ऄपमान करते
vii. प्रत्यक्ष द्दकंवा ऄप्रत्यक्षपणे द्दसगारेट अद्दण तंबाखू ईत्पादने, मद्य, दारू अद्दण आतर
मादक पदाथांशी संबंद्दधत द्दकंवा प्रोत्साहन देते.
viii. द्दस्त्रयांच्या द्दचत्रणात सवु नागररकांच्या घटनात्मक हमींचे ईल्लंघन करते जसे की
समानता अद्दण संधी अद्दण व्यक्तीचा सन्मान.
द्दवशेषत: मद्दहलांची बदनामी करणाऱ्या कोणत्याही जाद्दहरातींना परवानगी द्ददली जाणार
नाही. मद्दहलांना ऄशा प्रकारे द्दचद्दत्रत केले जाउ नये जे द्दनष्क्रीय, द्दवनम्र गुणांवर जोर देते
अद्दण त्यांना कुटुंब अद्दण समाजात गौण, दुय्यम भूद्दमका बजावण्यास प्रोत्साद्दहत करते.
स्त्री-पुरुषांच्या द्दचत्रणामुळे परस्पर ऄनादर वाढू नये.
ix. सशस्त्र दल, द्दनमलष्करी दल , पोलीस, वाहतूक पोलीस आत्यादी संस्थांना कमी लेखते.
३) खालील सेवांसाठीची जाद्दहरात स्वीकारली जात नाही.
i. द्दवनापरवाना रोजगार सेवा;
ii. जादूटोणा अद्दण संमोहनाचा दावा करणारे;
iii. घोडदौड द्दकंवा आतर संधीसाधू खेळांशी संबंद्दधत बेद्दटंग द्दटप्स अद्दण मागुदशुक पुस्तके
आ.
४) दूरदशुन शैक्षद्दणक संस्था/महाद्दवद्यालयांच्या जाद्दहराती स्वीकारते. तथाद्दप, द्दवद्यार्थयांची
द्ददशाभूल होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी संस्था/महाद्दवद्यालये खरी ऄसल्याची
खात्री करणे अवश्यक अहे.
दूरदशुन हॉद्दलडे ररसॉट्ुस अद्दण हॉटेल्सशी संबंद्दधत जाद्दहराती देखील स्वीकारते.
दूरदशुनवर स्थावर मालमत्तेशी संबंद्दधत जाद्दहराती देखील स्वीकारल्या जातात ज्यात
फ्लॅट/जमीन द्दवक्री, व्यावसाद्दयक अद्दण द्दनवासी भाड्याने फ्लॅट्स देण्याच्या जाद्दहराती
ऄसतात.
दूरदशथनने देखील प्रसारणास परिानगी हदली अिे:
i. द्दवत्तीय सेवांसह द्दवदेशी ईत्पादने अद्दण परदेशी बँका;
ii. दाद्दगने अद्दण मौल्यवान मोती;
iii. सेबीने मंजूर केलेले म्युच्युऄल फंड;
iv. केसांचे रंग;
v. वैवाद्दहक संस्था. munotes.in

Page 24

जाद्दहरात प चय - II
24 तथाद्दप, खोट्या दाव्यांमुळे दशुकांची द्ददशाभूल होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी, ऄसे
ठरवण्यात अले अहे की ऄशा सवु जाद्दहरातींच्या शेवटी खालीलप्रमाणे सूचनेच्या
स्वरूपात वैधाद्दनक संदेश ऄसणे अवश्यक अहे:
"जाद्दहरातदाराद्वारे केलेल्या दाव्यांच्या खरेपणा तपासण्याची जबाबदारी सवुस्वी दशुकांची
ऄसेल " ऄसा सल्ला द्ददला जातो.
५) ग्राहक संरक्षण कायदा, १९८६ मध्ये नमूद केल्यानुसार जाद्दहरात केलेल्या वस्तूंमध्ये
कोणत्याही प्रकारचा दोष द्दकंवा कमतरता ऄसणार नाही.
६) जोपयंत हमीच्या पूणु ऄटींचे महासंचालक, दूरदशुन यांच्याद्वारे तपासणी होत नाही
अद्दण जाद्दहरातीत स्पष्टपणे नमूद केलेल्या गोष्टी त्यांना ईपलब्ध करून द्ददल्या नाहीत
तोपयंत कोणत्याही जाद्दहरातीमध्ये "गॅरंटी" द्दकंवा "गॅरंटीड" आत्यादी शब्द नसावेत.
खरेदीदाराने द्दवक्रीच्या द्दठकाणी द्दकंवा मालासह द्दलद्दखत स्वरूपात. सवु प्रकरणांमध्ये
ऄटींमध्ये खरेदीदारासाठी ईपलब्ध ईपचारात्मक कारवाइचे तपशील समाद्दवष्ट करणे
अवश्यक अहे. कोणत्याही जाद्दहरातीमध्ये खरेदीदाराचे कायदेशीर ऄद्दधकार काढून
घेण्याचा द्दकंवा कमी करण्याचा हेतू ऄसलेल्या कोणत्याही गॅरंटीचा थेट द्दकंवा गद्दभुत
संदभु नसावा.
७) तांद्दत्रक साद्दहत्य आत्यादींमधील वैज्ञाद्दनक द्दकंवा सांद्दख्यकीय ईतारे, सामान्य दशुकांच्या
जबाबदारीच्या योग्य भावनेनेच वापरले जाउ शकतात. ऄप्रासंद्दगक माद्दहती अद्दण
वैज्ञाद्दनक शब्दाचा वापर दाव्यांना वैज्ञाद्दनक अधार ऄसल्याचे द्ददसण्यासाठी जो
त्यांच्याकडे नाही त्यासाठी केला जाणार नाही. मयाुद्ददत वैधतेची अकडेवारी सावुद्दत्रक
सत्य ऄसल्याचे द्ददसून येइल.ऄशा प्रकारे सादर केली जाउ नये.
८) जाद्दहरातदार द्दकंवा त्यांचे एजंट हे कोणतेही दावे, प्रशंसापत्रे द्दकंवा ईदाहरणे द्दसद्ध
करण्यासाठी पुरावे सादर करण्यासाठी तयार ऄसले पाद्दहजेत. ऄसे पुरावे मागवण्याचा
अद्दण त्यांच्या पूणु समाधानासाठी त्यांची तपासणी करण्याचा ऄद्दधकार
महासंचालकांना अहे. ऄद्दनवायु गुणवत्ता द्दनयंत्रण अदेशांद्वारे समाद्दवष्ट ऄसलेल्या
वस्तूंच्या बाबतीत, जाद्दहरातदाराने या ईिेशासाठी सरकारद्वारे मान्यताप्राप्त
संस्थांकडून गुणवत्ता प्रमाणपत्र सादर करावे.
९) जाद्दहरातींमध्ये दुसऱ्या ईत्पादन द्दकंवा सेवांसाठी ऄपमानास्पद संदभु ऄसू नयेत.
१०) वास्तद्दवक अद्दण तुलनात्मक द्दकमतींच्या बाबतीत कुठल्याही प्रकारे द्ददशाभूल होइल
ऄशा प्रकारची जाद्दहरा त ऄसू नये
१.९ सारांश हे प्रकरण अपल्याला द्दवद्दवध पारंपाररक माध्यमे अद्दण त्यांचे फायदे अद्दण मयाुदा जाणून
घेण्यास सक्षम करते. द्दवद्दवध माध्यमांमध्ये मुद्दित माध्यम (वृत्तपत्र अद्दण माद्दसक), प्रसारण
माध्यम (रेद्दडओ अद्दण दूरदशुन), बद्दहस्थ माध्यम (द्दबलबोडु, पोस्टसु, द्दनऑन द्दचन्हे,
राद्दन्झट जाद्दहराती , होद्दडंग, खरेदीचा द्दबंदु जाद्दहरात, द्दवंडो शॉद्दपंग यांचा समावेश अहे. munotes.in

Page 25

जाद्दहरातींमधील माध्यमे
25 द्दडस्प्ले, हवाइ जाद्दहरात. नवीन युगातील माध्यम जसे की द्दडद्दजटल मीद्दडया द्दकंवा आंटरनेट,
ज्यामध्ये त्याचे स्वरूप, महत्त्व अद्दण मयाुदा यांचा समावेश होतो.
पुढे या प्रकरणामध्ये माध्यम संशोधनाची संकल्पना समाद्दवष्ट अहे जी जाद्दहरातीसाठी
अद्दण योग्य प्रेक्षकांसाठी योग्य माध्यम द्दनवडण्यासाठी घेतलेल्या चरणांचा संदभु देते.
शेवटी, या प्रकरणामध्ये ऑद्दडट ब्युरो ऑफ सकुुलेशन (ABC) अद्दण दूरदशुन संद्दहतेचा
समावेश अहे जे जाद्दहरातींच्या द्दनयमनासाठी महत्त्वाचे साधन अहेत.
१.१० स्िाध्याय प्रश् क्रमांक १ खालील द्दवधाने सत्य अहेत की ऄसत्य अहेत ते सांगा
१. रेद्दडओ जाद्दहरात गद्दतशीलता देते.
२. आंटरस्टीद्दशयल जाद्दहराती आंटरनेटवर अढळतात.
३. द्दनयतकाद्दलकांच्या जाद्दहरातींचे संदभु मूल्य जास्त ऄसते.
४. दूरदशुन हे भारतातील जनसंवादाचे सवाुत वेगाने वाढणारे माध्यम अहे.
५. बद्दहस्थ माध्यम हे संवादाचे सवाुत जुने माध्यम अहे.
६. जाद्दहरातींसाठी आंटरनेट हे सवाुत वेगाने वाढणारे माध्यम अहे.
७. समाज माध्यमातून व्यावसाद्दयक प्रचार केला जातो.
८. दूरदशुनवरील जाद्दहरातींना दीघु अयुष्य ऄसते.
९. द्दचत्रपट जाद्दहरात फक्त श्राव्य प्रभाव देते.
१०. वेबसाआट हे बद्दहःस्थ जाद्दहरातींचे एक रूप अहे.
११. बद्दहस्थ जाद्दहरात हे नवयुगीन माध्यम अहे.
१२. ABC द्वारे प्रमाद्दणत पररसंचरण अकडे द्दमळवणे ऄद्दनवायु अहे.
प्रश्न क्रमांक २ खालील संज्ञा व्यायया/स्पष्ट करा.
१. मुद्दित मीद्दडया
२. प्रसार माध्यम
३. घराबाहेरील जाद्दहरात
४. द्दचत्रपट जाद्दहरात
५. द्दडद्दजटल माध्यम munotes.in

Page 26

जाद्दहरात प चय - II
26 प्रश्न क्रमांक ३ थोडलयात ईत्तरे द्या
१. मुद्दित मीद्दडयाचे फायदे अद्दण मयाुदा स्पष्ट करा.
२. दूरदशुन जाद्दहरातींचे फायदे अद्दण तोटे काय अहेत?
3. बद्दहस्थ जाद्दहरात म्हणजे काय? त्याच्या मयाुदा स्पष्ट करा.
४. द्दचत्रपटाच्या जाद्दहरातींचे फायदे सूचीबद्ध अद्दण स्पष्ट करा.
५. आंटरनेट जाद्दहरातीचे द्दवद्दवध प्रकार स्पष्ट करा.
६. टीप द्दलहा: एबीसी .
७. टीप द्दलहा: दूरदशुन संद्दहता.
संदभथ http://www.auditbureau.org/
https://www.slideshare.net/searc h/slideshow?searchfrom=header&q=
http://www.himpub.com/documents/Chapter1506.pdf
https://www.catgraphics.co.za/index.php/services/80 -cinema -advertising
https://info.zimmermarketing.com/blog/pros -and-cons -of-newspaper -
advertising
https://smallbusiness.chron .com/advantages -limitations -television -
advertising -medium -26148.html
BOOKS S.A.Chullawala, 1997, Foundation of advertising theory and practice,
Himalaya Publishing House.
John Wilmshurst and Adrian Mackay, 1973, Fundamentals of advertising,
Taylor & Fra ncis Group Publisher.
William Wells and John Burnett, 1926, 7th edition, Advertising principles
and practice, Pearson.
*****

munotes.in

Page 27

27 २
जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
ÿकरण संरचना
२.० उिĥĶे
२.१ पåरचय
२.२ जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
२.३ जािहरात उिĥĶे ठरिवÁया¸या पायöया
२.४ डी ए जी एम ए आर ( DAGMAR) नमुना
२.५ जािहरातéचे अंदाज पýक
२.६ माÅयमांचे Åयेय आिण उिĥĶे
२.७ माÅयम िनयोजना ची ÿिøया
२.८ सारांश
२.९ ÖवाÅयाय
२.० उिĥĶे Ļा िवभागाचा अËयास केÐयानंतर िवīाथê खालील घटक समजÁयात स±म होतील:
• जािहरात मोिहमेचे िनयोजन करÁया¸या पायöया
• जािहरात उिĥĶे ठरवÁयासाठी पायöया समजून घेणे आिण मांडणे
• डी ए जी एम ए आ र (DAGMAR ) नमुÆयावर चचाª करणे
• जािहरातीचे अंदाजपýक ठरवणारे घटक आिण जािहरात अंदाजपýक ठरवÁया¸या
पĦती समजून घेणे
• माÅयमांचे उिĥĶे िनधाªåरत करणे- पोहोच, वारंवारता आिण जी आर पी (GRPs)
• माÅयमां¸या िनयोजनाची ÿिøया समजून घेणे आिण मांडणी करणे
• माÅयम िनवडताना िवचारात घेतलेÐया घटकांचे िवĴेषण करणे
• माÅयमां¸या वेळापýकाचे धोरण ठरवÁयाची पĦत समजून घेणे
२.१ पåरचय आपण पािहलेÐया वाचलेले िकंवा ऐकलेले या जािहराती आपणास आठवत नाहीत िकंवा
आपण काही दुलª± करतो. Âयामुळे या जािहरातéवर जािहरातदाराने केलेला खचª (पैसा)
वाया जातो आिण जािहरातदाराने लिàयत ÿे±कांपय«त जो जािहरात संदेश पोहोचवायचा
होता, तो पोहोचत नाही. उÂपादन िकंवा सेवेचा ÿचार करÁयासाठी सुिनयोिजत धोरण
असणे आवÔयक आहे. जािहरात अिभकरण जािहरातदारांना ÿभावी जािहरात मोिहमेचे munotes.in

Page 28

जािहरात परीचय - II
28 िनयोजन करÁयास मदत करते. सुिनयोिजत जािहरात मोिहमेमुळे जािहरातदाराला Âयाचा
Óयवसाय बाजारात कुठे आहे हे मोजÁयासाठी, Âया¸या जािहरात मोिहमांची Öपधªकांशी
तुलना कłन, ÂयाĬारे जािहरातदाराला Âया¸या उÂपादनाची िकंवा सेवेची सामÃयª आिण
कमकुवतपणाचे मूÐयांकन करÁयास मदत करते.
२.२ जािहरात मोहीम िनयोजन २.२.१ अथª आिण Óया´या:
जािहरात मोिहमा हे जािहरात संदेशांचे गट आहेत जे नेहमी सारखे असतात. ते काही
ठरािवक वेळी वेगवेगÑया ÿकार¸या माÅयमांमÅये ठेवलेले समान संदेश आिण धारणा
सामाियक करतात. दुसöया शÊदात, ते मÅयवतê कÐपना िकंवा संदेशाचा संदभª देते जे
जािहरात मोिहमेतील सवª जािहरातéमÅये ÿितिबंिबत होते.
२००६ मÅये, ऍपलने पिहले 'गेट अ मॅक' Óयावसाियक उपøम बाजारात आणला , ºयामÅये
अनुøमे 'मॅक' आिण 'पीसी' चे ÿितिनधीÂव करणारे दोन कलाकार संभाषण करतात
ºयामÅये पीसी ला Öवतः बदल कमी आधुिनक भासवले गेले. वषाª¸या अखेरीस ऍपलने 'गेट
अ मॅक' मोिहमेअंतगªत १९ जािहराती आरंभ केÐया होÂया. या िवनोदी, परंतु आøमकपणे
ÖपधाªÂमक जािहरात मोिहमेने úाहकांना लगेच भुरळ घातली. डन आिण बाबªन यां¸या मते
"जािहरात मोिहमेमÅये िविवध माÅयमांमÅये ठेवलेÐया जािहरातéची मािलका समािवĶ असते
जी उिĥĶे पूणª करÁयासाठी िवपणन आिण संÿेषण पåरिÖथती¸या िवĴेषणावर आधाåरत
असतात."
२.२.२ जािहरात मोिहमेचे िनयोजन करÁयाचे टÈपे:
१) बाजार संशोधन:
जािहराती/जािहरात अिभकरणाने उÂपादनाची जािहरात करÁयासाठी बाजार संशोधन केले
पािहजे. बाजार संशोधनामुळे úाहक, उÂपादन, बाजाराची िÖथती , Öपधाª इ. आकलन
होÁयास मदत होते. जे ÿभावी जािहरात मोिहमेची रचना करÁयास स±म करते.
२) लिàयत ÿे±क पåरभािषत करणे:
जािहरातदार/जािहरात एजÆसी ला हे मािहत असणे आवÔयक आहे कì Âयाचे उÂपादन कोण
खरेदी करणार आहे आिण कोणाला लàय केले पािहजे. Âयाने लिàयत ÿे±कां¸या
लोकसं´या आिण खरेदी वतªनाबĥल मािहती गोळा केली पािहजे. Âयानुसार, जािहरात
मोहीम लिàयत ÿे±कां¸या खरेदी वतªनावर ÿभाव टाकÁयासाठी बनवली गेली पािहजे.
३) जािहरात मोिहमेची उिĥĶे पåरभािषत करणे:
जािहरातदाराने जािहरात मोिहमेचे ÖपĶ उिĥĶ पåरभािषत केले पािहजे. जािहरात मोिहमेची
उिĥĶे जागłकता िनमाªण करणे, āँड ÿितमा िवकिसत करणे, बाजारपेठेतील िहÖसा
वाढवणे इÂयादी असू शकतात. ही उिĥĶे जािहरात मोिहमे¸या िनयोजन ÿिøयेत मागªदशªन
करतात. munotes.in

Page 29

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
29 ४) जािहरात अंदाजपýक ठरवणे:
या टÈÈयावर, जािहरातदार जािहरात मोिहमेसाठी िनधीचे वाटप करतो. जािहरात
मोिहमेसाठी िनधीचे वाटप करताना, जािहरातदाराने िविवध घटक जसे कì लàय बाजार,
माÅयमांचा ÿकार, Öपधाª, मागील अंदाज पýक, िनधीची उपलÊधता इÂयादéचा िवचार करणे
आवÔयक आहे.
५) जािहरात संदेश ठरवणे:
जािहरातदार/जािहरात अिभकरणाने जािहरात संदेश ठरवणे आवÔयक आहे. थीम/संदेश, हे
लिàयत ÿे±कांमÅये लोकिÿय झाले पािहजे. ते जािहराती¸या कथा मंडळाचा िवचार
करतात. उदा.: संतूर साबणा¸या जािहरातीमÅये, एक तŁण मुलगी वाī वाजवते आिण
ितची मुलगी जवळून जाते आिण ितला 'मÌमी' Ìहणते आिण ितची तŁण Âवचा ९-१०
वषा«¸या मुलीची आई असÐयाबĥल सवा«ना आIJयª वाटते. Âयांनी जािहरातीत वापरायचे रंग,
úािफ³स, संगीत आिण आवाज, भाषा, िजंगÐस छोटीशी गीत इÂयादी बाबी ठरवणे गरजेचे
असते.
६) माÅयमांची िनवड:
माÅयम Ìहणजे चॅनेल ºयाĬारे लिàयत ÿे±कांपय«त जािहरात संदेश पोहोचिवला जातो.
िविवध जािहरात माÅयमांमÅये टीÓही, रेिडओ, वृ°पý, मािसक, मैदानी, इंटरनेट इÂयादéचा
समावेश होतो. माÅयमांची िनवड ÿसारमाÅयमांची पोहोच, अंदाजपýक, Öपधªकांचे माÅयम,
माÅयम ÿितबंध, जािहरात मोिहमेचे उिĥĶ इÂयादी घटकांवर अवलंबून असते. माÅयम
िकंवा माÅयमांचे संयोजन कłन Âया¸या उÂपादनांची जािहरात करÁयासाठी जािहरातदार
कोणÂयाही माÅयमांची िनवड कł शकतात.
७) माÅयमांचे वेळापýक:
या टÈÈयावर, जािहरातदार ÿÂयेक ÿसारमाÅयमांमÅये जािहरात देÁयाची वेळ आिण
वारंवारता ठरवतो. िविवध माÅयमांची वेळापýक धोरण वापरली जाऊ शकतात ºयात
Éलाइिटंग, बिÖट«ग, पिÐसंग, Öटेडी, पयाªयी मिहना इ. उदा.: बिÖट«ग ÖůॅटेजीमÅये,
सुŁवाती¸या काळात मोठ्या ÿमाणावर जािहरात केली जाते आिण उवªåरत कालावधीत
सामाÆय जािहरात केली जाते. पिÐसंग धोरणांमÅये, जािहरातदार िविशĶ कालावधीसाठी
भरपूर जािहराती घेतो, नंतर िविशĶ कालावधीसाठी मयाªिदत जािहराती आिण पुÆहा िविशĶ
कालावधीसाठी भरपूर जािहरात करतो.
८) मोहीम राबवणे:
या टÈÈयावर जािहरात एजÆसी योजनेनुसार जािहरात मोहीम तयार करते. जािहरात मोहीम
ÿसारमाÅयमांमÅये चालवÁयापूवê Âयाची पूवª चाचणी घेणे आवÔयक आहे. पूवª-चाचणीमुळे
जािहरात मोिहमेतील तांिýक ýुटी शोधणे श³य होते, अशा ýुटी वेळेवर दुŁÖत केÐया जाऊ
शकतात. Âयानंतर वेळापýकानुसार जािहरात मोहीम चालवली जाते. Âयानंतर जािहरात
मोहीमो°र चाचणी (पोÖट टेिÖटंग ) ही केली जाते. जािहरात मोहीम लिàयत ÿे±कांना munotes.in

Page 30

जािहरात परीचय - II
30 जािहरात संदेश योµयåरÂया समजला आहे कì नाही तसेच लिàयत úाहकां¸या खरेदी
वतªनावर Âयाचा ÿभाव शोधÁयात स±म करते.
२.३ जािहरातéची उिĥĶे ठरिवÁया¸या पायöया िविशĶ जािहरात धोरणे पार पाडÁयापूवê आिण जािहरात मोिहमेची अंमलबजावणी
करÁयापूवê, उिĥĶे िनिIJत करणे आवÔयक आहे. जािहरातीची उिĥĶे ÖपĶपणे पåरभािषत
केÐयािशवाय, ÿभावी जािहरात मोहीम साÅय करणे कठीण होईल. जािहरातीची उिĥĶे
खालील ÿमाणे असू शकतात:
• िवøì आिण नफा
• āँडबĥल जागłकता िनमाªण करणे,
• āँड ÿितमा िवकिसत करणे,
• बाजारातील Öपध¥ला तŌड देणे
• āँडबĥल सकाराÂमक ŀिĶकोन िवकिसत करणे
• úाहकांचे मन वळवणे
• āँड िनķा िवकिसत करणे
• úाहकांना उÂपादन/सेवेबĥल Öमरण कłन देणे
जािहरातéची उिĥĶे ठरवÁयासाठी¸या पायöया
१) लिàयत ÿे±क ओळखणे :
जािहरातदाराने जािहरात संदेश ÿसाåरत ककरÁयासाठी लिàयत ÿे±क ओळखले पािहजेत.
जािहरातदार लोकसं´याशाľ, सायकोúािफक (मानसशाľीय) , सोिशयोúािफक
(समाजशाľीय) आिण भौगोिलक Öथानावर आधाåरत लिàयत ÿे±क िनवडू शकतात.
लिàयत ÿे±कांची योµय ओळख úाहकां¸या गरजा पूणª करणाöया जािहरातéचे ÿÖताव
बनवÁयास स±म करेल आिण पåरणामी úाहकांचे समाधान होईल. उदाहरणाथª, तŁणांना
आकिषªत करÁयासाठी, नवीनतम शैली जािहरातीमÅये दाखवली जाऊ शकते. Âयाचÿमाणे
गृिहणéना आकिषªत करÁयासाठी काही िवøìचे जािहरात ÿÖताव उदाहरणाथª सवलत,
एकý सवलत ÿÖताव इÂयादी दाखवÐया जाऊ शकतात.
२) जािहरात उिĥĶे िनिIJत करणे:
या टÈÈयावर जािहरातदाराने जािहरात उिĥĶे िनिIJत करणे आवÔयक आहे. जागŁकता
िनमाªण करणे, āँड ÿितमा िवकिसत करणे, िवøì आिण नफा वाढवणे इÂयादी उिĥĶे असू
शकतात. उिĥĶे जािहरातदारानुसार बदलू शकतात. उÂपादन/सेवे¸या पåरचया¸या
टÈÈयावर, नवीन उÂपादनाबĥल जागłकता िनमाªण करणे हा उĥेश असू शकतो. वाढी¸या
टÈÈयावर āँड ÿितमा िवकिसत करणे िकंवा उÂपादन/सेवेची आठवण कłन देणे हे उिĥĶ munotes.in

Page 31

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
31 असू शकते. उदा. लिàयत ÿे±कांमÅये जागłकता िनमाªण करÁया¸या उĥेशाने इंदुलेखा
िāंगा हेअर ऑइल नुकतेच बाजारात आरंभीत करÁयात आले आहे. िलÌका Âयां¸या
लिàयत ÿे±कांना उÂपादनाची आठवण कłन देÁयासाठी जािहरात करते.
३) जािहरात अंदाजपýक ठरवणे:
जािहरातीचे उिĥĶ ठरवÐयानंतर, जािहरातदाराने जािहरात अंदाजपýक देखील ठरवावे
लागते. जािहरातé¸या उĥेशाचा जािहरातé¸या अंदाजपýकावर पåरणाम होतो. उदाहरणाथª,
राÕůीय आिण आंतरराÕůीय Öतरावर जागŁकता िनमाªण करÁयाचे उिĥĶ असÐयास,
अिधकची अंदाजपýिकय तरतूद आवÔयक आहे आिण जर Öथािनक ±ेýात जागłकता
िनमाªण करायची असेल तर कमी जािहरात अंदाजपýिकय तरतूद आवÔयक आहे.
४) सजªनशील (िøएिटÓह) धोरणे बनिवणे:
जािहरातदाराने जािहरातीसाठी सजªनशील धोरणे आखली पािहजेत. या टÈÈयावर जािहरात
एजÆसी महßवाची भूिमका बजावते. लेखक, कला िदµदशªक, लेआउट िडझायनर इÂयादéचा
समावेश असलेली जािहरात एजÆसीचा सजªनशील संघ सजªनशील जािहरात मोिहमेची
रचना करÁयास मदत करते. उदाहरणाथª, “दाग अ¸छे है” – सफª ए³सेल, “फेिवकॉल का
मजबूत जोड” – फेिवकॉल इ. ही सजªनशील जािहरात मोहीम धोरणांची काही उदाहरणे
आहेत ºयामुळे Âयांना Âयांचे उिĥĶ साÅय करता आले आहे.
५) माÅयमांची िनवड:
जािहरातदाराने Âया¸या उÂपादनाची/सेवेची जािहरात करÁयासाठी योµय माÅयम िनवडणे
आवÔयक आहे. जािहरातéचे अंदाज पýक, जािहरातीचे उिĥĶ, Öपधªकांची रणनीती, ±ेý
ÓयाĮी अशा िविवध घटकांमुळे माÅयम िनवडीवरही पåरणाम होतो. उदाहरणाथª,
जािहरातदाराला Âया¸या उÂपादन/सेवेसाठी गृिहणéना लàय करायचे असÐयास, तो
दूरिचýवाणी माÅयम िनवडू शकतो. Âयाचÿमाणे, कामावर कायाªलयामÅये जाणाöयांना
लàय करÁयासाठी मोठमोठे फलक (आउटडोअर) हा सवō°म पयाªय आहे.
६) जािहरात मोिहमेची अंमलबजावणी:
जािहरात एजÆसी जािहरात उिĥĶे साÅय करÁयासाठी जािहरात मोहीम राबवते. हे अिभयान
±ेýिनहाय, कालावधीिनहाय आिण ÿसारमाÅयमिनहाय राबिवÁया त येते. उदा., बोरोÈलस
बॉडी लोशन जािहरात भारतात (±ेýिनहाय) िहवाÑया¸या हंगामात (कालावधीनुसार)
िविवध माÅयमांमÅये चालवली जाते.
७) जािहरात मोिहमेची पåरणामकारकता मोजणे:
जािहरात मोहीम राबवÐयानंतर, जािहरातदार आिण जािहरात एजÆसी एकिýतपणे
जािहरातीची पåर णामकारकता मोजतात आिण जािहरातéचे जे उिĥĶ ठरवÁयात आले होते,
ते साÅय झाले कì नाही हे मोजतात. जर उिĥĶे साÅय झाली नाहीत, तर Âयाची कारणे
शोधली जातात आिण योµय ती सुधाराÂमक कारवाई केली जाते. munotes.in

Page 32

जािहरात परीचय - II
32 २.४ डी ए जी एम ए आर ( DAGMAR) ÿाłप डी ए जी एम ए आर हे १९६१ मÅये रसेल एच. कोली यांनी ÿÖतािवत केलेले जािहरात
ÿाłप आहे. डी ए जी एम ए आर Ìहणजे " जािहरात पåरणामांसाठी मोजमाप करणे अशा
ÿकारे याला पåरभािषत केलेले आहे" Âयांनी जािहरात उिĥĶे ठरवÁयासाठी आिण जािहरात
मोिहमेचे पåरणाम मोजÁयासाठी ÿाłप िवकिसत केले.
डी ए जी एम ए आर मॉडेलनुसार जािहरातé¸या अंितम उिĥĶामÅये संÿेषणाचे कायª,
जागłकता िनमाªण करणे, मािहती ÿदान करणे आिण वृ°ी िवकिसत करणे आिण लिàयत
ÿे±कांकडून उÂपादनासाठी कृती सुरि±त करणे समािवĶ आहे. हे ÿाłप सुचिवते कì
लिàयत ÿे±कांकडून उÂपादनाची Öवीकृती िमळिवÁयासाठी āँडने उ°ीणª होणे आवÔयक
आहे. डी ए जी एम ए आर (ए सी सी ए) ACCA ÿाłपĬारे úाहकांना मागªदशªन करÁयाचा
ÿयÂन करते. या ŀिĶकोनानुसार, ÿÂयेक खरेदीला चार चरणे येतात; जागłकता, आकलन,
खाýी आिण कृती.
१) जागłकता: लिàयत ÿे±कांकडून खरेदीची वतªणूक अपेि±त करÁयापूवê, Âयांना
उÂपादन आिण कंपनीबĥल जागłक करणे आवÔयक आहे. जािहरात िøयाकलापांचे
ÿारंिभक संÿेषण कायª उÂपादन/सेवेबĥल जागłकता वाढवणे आहे.
२) आकलन: लàय् ÿे±कां¸या खरेदी¸या वतªनाला उ°ेिजत करÁयासाठी Öवत:च
जागłकता पुरेशी नाही. उÂपादन आिण संÖथेची मािहती आिण समज आवÔयक
आहे. येथे जािहरात िøयाकलापांचे संÿेषण कायª Ìहणजे úाहकांना उÂपादनाची
वैिशĶ्ये आिण उÂपादन वापरÁयाचे फायदे समजून घेणे. उदा. पतंजली टूथपेÖट
āँडसाठी लिàयत ÿे±कांचे ल± वेधÁयासाठी, Âयांनी हे अधोरेिखत केले कì ते
नैसिगªक पदाथा«पासून बनलेले(हबªल) आहे आिण अिधक ÿभावी आहे. Âयामुळे Âयांना
अिधकािधक úाहक आकिषªत करÁयास मदत झाली.
३) खाýी: या टÈÈयावर खाýीची भा वना (िवĵास) Öथािपत होते. ÖवारÖय आिण ÿाधाÆये
तयार कłन, úाहकांना खाýी पटते कì पुढील खरेदी करताना िविशĶ उÂपादन
वापłन पहावे. येथे जािहरात िøयाकलापांचे संÿेषण कायª Ìहणजे ÿे±कांचा िवĵास
तयार करणे आिण उÂपादनाची ®ेķता सांगून ते खरेदी करÁयासाठी Âयांचे मन
वळवणे.
४) िøया: ही अंितम पायरी आहे ºयामÅये उÂपादनाची अंितम खरेदी समािवĶ असते.
úाहकाला उÂपादन खरेदी करÁयास ÿवृ° करणे हा यामागचा उĥेश आहे. यात
úाहकांकडून काही कृती समािवĶ आहेत जसे कì दुकानाला भेट देणे िकंवा ÿथमच
āँड वापरणे.


munotes.in

Page 33

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
33 २.५ जािहरात अंदाजपýक २.५.१ अथª:
Öपध¥चा सामना करÁयासाठी आिण उÂपादनाची िवøì वाढवÁयासाठी, ÿÂयेक कंपनी
जािहरातéवर भरपूर र³कम खचª करते. अÊजावधी Łपये खचª करणाöया बहòराÕůीय कंपÆया
आघाडीवर आहेत तर भारतीय कंपÆया जािहरातéवर करोडो Łपये खचª करतात. Âयामुळे
या खचाªचे िनयोजन करणे गरजेचे आहे. जािहरातéवर खचª केलेला पैसा ही अशी गुंतवणूक
आहे जी केवळ āँडबĥल जागłकता िनमाªण करÁयासाठीच नाही तर जािहरातदाराची िवøì
आिण नफा वाढवÁयासही मदत करते.
जािहरात अंदाजपýक Ìहणजे जािहरातदार वेगवेगÑया जािहरात िøयाकलापांसाठी बाजूला
ठेवलेÐया रकमेचा संदभª देते. िविशĶ कालावधीसाठी वेगवेगÑया जािहरातéसाठी खचª
केÐया जाणाöया िविवध रकमांची ही तपशीलवार योजना आहे.
मोठ्या संÖथांमÅये जािहरात ÓयवÖथापक िकंवा आिथªक ÓयवÖथापन यां¸याशी
सÐलामसलत कłन जािहरात अंदाजपýक तयार करतात. काही संÖथांमÅये िवपणन
ÓयवÖथापक Âयां¸या वåरķ अिधकाöयां¸या समÆवयाने जािहरात अंदाजपýक तयार
करतात. अनेक वेळा मोठ्या कंपÆया Âयांचे जािहरात अंदाजपýक तयार करÁयासाठी
जािहरात अिभकरणाची मदत घेतात. जािहरात एजÆसी आिण कंपनी¸या जािहरात
िवभागाचे ÿमुख चचाª करतात आिण जािहरात अंदाजपýक तयार करतात. छोट्या
संÖथेमÅये मालक Öवतः िकंवा वåरķ अिधकारी चचाª कłन Âयांचे जािहरात अंदाजपýक
तयार करतात.
२.५.२ जािहरातéचे अंदाजपýक ठरवणारे घटक
१) जािहरातीची वारंवारता:
जािहरात अंदाजपýक जािहराती¸या वारंवारतेवर अवलंबून असते. जािहरातीची वारंवारता
जािहरात िकती वेळा दाखवली गेली याचा संदभª देते. जािहरातीची वारंवारता अिधक
असÐयास, अंदाजपýक अिधक आिण उलट असावे. उदा. डेटॉल साबण, िलझोल,
एअरटेल इÂयादी उÂपादनां¸या जािहराती दुरिचý माÅयमावर वारंवार दाखवÐया जातात
Âयामुळे Âयां¸या जािहरातéचे बजेट अिधक असते.
२) Öपधªक:
जािहरातदाराचे जािहरात अंदाजपýक Öपधªकाने Âया¸या जािहरात मोिहमेवर खचª केलेÐया
रकमेवर अवलंबून असते. उदाहरणाथª, Óहोडाफोन, एअरटेल आिण इतर सार´या दूरसंचार
कंपÆयां¸या बाबतीत, जेÓहा एका िविशĶ दूरसंचार कंपनीची जािहरात वाढते, तेÓहा इतर
दूरसंचार कंपनी Âयां¸या जािहरात मोिहमेवर अिधक खचª करतात.

munotes.in

Page 34

जािहरात परीचय - II
34 ३) माÅयमांचा ÿकार:
िविवध माÅयमांमÅये मुिþत माÅयमे (वृ°पý, मािसक इ.), ÿसारण माÅयमे (टीÓही, रेिडओ
इ.), मैदानी माÅयमे (होिड«µज, संøमण इ.), िडिजटल माÅयम इÂयादéचा समावेश होतो.
माÅयमांचा ÿकार जािहरात अंदाजपýकावर पåरणाम करतो. उदा. वतªमानपý आिण
मािसक माÅयमां¸या तुलनेत दूरिचýवाणी माÅयम महाग आहे. तसेच इंटरनेटवर अशी
काही संकेतÖथळ आहेत, (काही साइट्स आहेत) िजथे जािहरातदार Âया¸या उÂपादनां¸या
जािहरातीसाठी िवनामूÐय िकंवा काही नाममाý िकंमत मोजÁयासाठी Öवतःची संकेतÖथळ
तयार कł शकतात. काही जािहरातदार जािहराती¸या उĥेशाने अनेक माÅयम िनवडतात
Âयानंतर जािहरात अंदाजपýक वाढवले जाते.
४) ÿे±कांचा ÿकार:
जर ÿे±क उ¸च उÂपÆन गटातील असतील, तर जािहरातदाराला Óही एफ ए³स VFX,
पयªटन Öथळे, कलाकार (मॉडेÐस) इÂयादéवर खचª करणे आवÔयक आहे. अशावेळी
जािहरातीचे अंदाजपýक वाढते. Âयामुळे ÿे±कांचा ÿकार जािहरातदारा¸या जािहरात
अंदाजपýक¸या वाटपावर ÿभाव टाकतो. उदा. उ¸च उÂपÆन गटाला लàय करणाöया
आिलशान कार¸या जािहरातéमÅये, Óही एफ ए³स VFX, कलाकार / खेळाडू (मॉडेÐस),
Öथळे इÂयादéवर भरपूर पैसे खचª केले जातात.
५) जािहरात मोिहमेचे उिĥĶ:
जािहरात मोिहमेची उिĥĶे जागłकता िनमाªण करणे, āँड ÿितमा िवकिसत करणे,
उÂपादनाबĥल Öमरण कłन देणे, सकाराÂमक ŀĶीकोन िवकिसत करणे याÿमाणे असतात.
उदाहरणाथª, āँड ÿितमा िवकिसत करणे हे उिĥĶ असÐयास, लिàयत ÿे±कां¸या मनात
उÂपादनाची ÿितमा िनिIJत करÁयासाठी जािहरातदाराला जािहरातीची वारंवारता वाढवणे
आवÔयक आहे, अशा पåरिÖथतीत जािहरात अंदाजपýक अिधक असणे आवÔयक आहे.
६) उÂपादन जीवन चøाचा टÈपा ( PLC):
सामाÆयतः, उÂपादन, उÂपादन जीवन चøा¸या िविवध टÈÈयांतून जाते. ºयामÅये
पåरचयाचा टÈपा, वाढीचा टÈपा, पåरप³वतेचा टÈपा आिण शेवटी घसरणीचा टÈपा समािवĶ
असतो. उÂपादन जीवन चøा¸या पåरचय आिण वाढी¸या टÈÈयावर , जािहरातéचे
अंदाजपýक, संभाÓयांमÅये जागŁकता िनमाªण करÁयासाठी आिण नंतर लिàयत ÿे±कां¸या
मनात āँड ÿितमा िनमाªण करÁयासाठी अिधक आहे. घसरणी¸या टÈÈयावर बजेट कमी केले
जाऊ शकते; परंतु जािहरातदाराने जािहरात मोिहमेवर अिधक खचª केला तरीही कंपनीची
िवøì वाढÁयाची अपे±ा कमीच असते.
७) ÓयवÖथापन तßव²ान:
कोणÂयाही उīोगाचे ÓयवÖथापन तßव²ान जािहरात अंदाजपýकावर ÿभाव टाकते. काही
ÓयवÖथापनांना असे वाटते कì जािहरात आिण नफा यांचा सकाराÂमक संबंध आहे, अशा
पåरिÖथतीत ते जािहरातéवर अिधक खचª करतात. आजही असे ÓयवÖथापक आहेत ºयांना munotes.in

Page 35

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
35 असे वाटते कì जािहरात उīोगा¸या नÉयात योगदान देत नाही, Ìहणून ते जािहरातéवर
कमी खचª करतात आिण ते इतर काही जािहरात धोरण अवलंबतात.
८) मागील जािहरात अंदाजपýक:
जािहरात अंदाजपýकाची र³कम ठरवताना, जािहरातदार मागील जािहरात अंदाजपýकाचा
आधार Ìहणून घेऊ शकतो. साधारणपणे, मागील वषê¸या जािहरात अंदाजपýका¸या
तुलनेत जािहरातदार अिधक खचª करतात. Âयामुळे सÅयाचे जािहरात अंदाजपýक
ठरवताना भूतकाळातील जािहरातéचे अंदाजपýक हे देखील महßवाचे घटक आहेत.
९) वापłन झाÐयावर उरलेÐया पैशांची/िनधीची (िडÖपोजेबल फंड) उपलÊधता:
िडÖपोजेबल फंड Ìहणजे सवª खचª फेडÐयानंतर खचª करÁयासाठी उपलÊध असलेले फंड.
िडÖपोजेबल फंड अिधक असÐयास, जािहरातदार जािहरात अंदाजपýकसाठी अिधक
िनधीचे वाटप करेल आिण नसÐयास Âयाउलट.
१०) ±ेýाची Óयापकता :
जािहरात अंदाजपýक ठरवताना जािहरातीĬारे ±ेýाची Óयापकता देखील िवचारात घेतली
जाते. राÕůीय िकंवा आंतरराÕůीय Öतरावरील जािहरातéचे मोठे ±ेý Óयापारचे असेल, तर
जािहरातीचे अंदाज पýक अिधक असावे लागते. Öथािनक ±ेýासाठी, जािहरात अंदाजपýक
कमी असू शकते.
२.५.३ जािहरातéचे अंदाजपýक तयार करÁया¸या पĦती:
१) िवøì पĦतीची ट³केवारी:
ही जािहरात अंदाजपýक तयार करताना जािहरातदारांĬारे वापरली जाणारी सवाªत जाÖत
वापराची पĦत आहे. या पĦतीत जािहरातéचे अंदाजपýक िवøì िकंवा अंदाजे िवøìची
ठरािवक िनिIJत ट³केवारी Ìहणून मोजले जाते. हे िवøì¸या एकूण रकमेवर आधाåरत आहे.
उदाहरणाथª, एबीसी कंपनीची मागील वषê एकूण िवøì. Ł. २०,००,०००/- होती. आता
या पĦतीनुसार कंपनीने जािहरात अंदाजपýकास साठी गेÐया वषê¸या िवøìपैकì १०%
वाटप करÁयाचा िनणªय घेतला. तर चालू वषाªचे जािहरात अंदाजपýक Ł. २,००,०००/-
(Ìहणजे Ł.२०,००,००० लाखाचे १०%) असणार आहे.
२) नÉयाची ट³केवारी पĦत:
या पĦतीमÅये कंपÆया Âयांचे अंदाज पýक Âयां¸या सÅया¸या िकंवा अंदािजत नÉया¸या
ठरािवक ट³केवारीवर िनधाªåरत करतात. उदाहरणाथª, एबीसी ÿा.चा नफा. चालू वषाªत Ł.
१०,००,०००/- आहे. आता या पĦतीनुसार कंपनीने यावषê¸या नÉया¸या १०%
जािहरात अंदाज पýकासाठी वाटप करÁयाचा िनणªय घेतला. Âयामुळे चालू वषाªचे जािहरात
अंदाजपýक Ł.१,००,०००/- (Ìहणजे Ł. १०,००,००० लाखाचे १०%) आहे.
munotes.in

Page 36

जािहरात परीचय - II
36 ३) नग (युिनट) िवøì पĦत:
ही पĦत िवøì पĦती¸या ट³केवारीतील फरक आहे. ही पĦत úाहक िटकाऊ उÂपादने
िकंवा उ¸च िकंमती¸या उÂपादनांसाठी वापरली जाते. या पĦतीमÅये, जािहरातदार
िवकÐया गेलेÐया ÿÂयेक नगासाठी (युिनटसाठी) जािहरातीसाठी वाटप करÁयासाठी िविशĶ
र³कम ठरवतो. हे िवकÐया गेलेÐया नागा¸या ÿमाणावर आधाåरत आहे. उदाहरणाथª,
एबीसी ÿा. िल.ने ÿÂयेक िवøì केलेÐया कार¸या जािहरातीवर ÿित कार Ł. १०००/- खचª
करÁयाचा िनणªय घेतला. चालू वषाªत कंपनीने ५००० कारची िवøì केली आहे. तर चालू
वषाªचे जािहरात अंदाजपýक Ł. ५०,००,०००/- (Ìहणजे Ł. १०००/- ÿित युिनट X
५००० युिनट िवकले) असणार आहे.
४) Öपधªक समता पĦत:
या पĦतीमÅये Öपधªकां¸या जािहरात बजेट वाटपा¸या आधारे जािहरात बजेटचा अंदाज
लावला जातो. कंपनी¸या उिĥĶांवर अवलंबून ते एकतर समान, कमी िकंवा जाÖत असू
शकते. ही पĦत सोपी असली तरी योµय नाही. कारण Öपध¥ची पåरिÖथती
जािहरातदारांनुसार िभÆन असू शकते, Öपधªकाचे उिĥĶ िभÆन असू शकते िकंवा Âयाने
जािहरात अंदाजपýक तयार करÁयाची योµय पĦत िनवडली नसेल.
५) परवडणारी पĦत:
जािहरात अंदाजपýक वाटपाची ही एक अितशय सोपी पĦत आहे. इतर सवª खचाªची
जबाबदारी कंपनीने घेतÐयानंतर उरलेले पैसे जािहरातéसाठी वाटप करते. या पĦतीला
"आपÐयाला परवडणारे खचª" असेही Ìहणतात. या पĦतीचा अवलंब करणाöया कंपÆया
जािहरातीला खचª मानतात. ²ानाचा अभाव आिण जािहरातé¸या भूिमकेची कमकुवत समज
यामुळे लहान Óयवसायक अनेकदा ही पĦत वापरतात.
६) अिनयंिýत पĦत:
ही पĦत पूणªपणे ÓयवÖथापना¸या िववेकबुĦीवर अवलंबून आहे. जािहरात अंदाजपýक
वाटपासाठी कोणताही तकªसंगत िकंवा पĦतशीर िवचार नाही. बाजारा¸या गरजेनुसार नÓहे
तर ÓयवÖथापना¸या मानिसक आिण आिथªक बांधणीवर आधाåरत अंदाजपýक ठरवले
जाते.
७) भूतकाळातील अनुभव आिण अंत²ाªन:
या पĦतीमÅये, जािहरातदार Âयां¸या मागील अनुभव आिण अंत²ाªना¸या आधारावर
जािहरात अंदाजपýक वाटपाचे िनणªय घेतात.
८) उिĥĶ आिण कायª पĦत:
कोणÂयाही कंपनीसाठी ही सवाªत योµय जािहरात अंदाजपýक पĦत आहे. जािहरातéचे
अंदाजपýक ठरवÁयाची ही एक वै²ािनक पĦत आहे. ही पĦत कंपनीचे Öवतःचे munotes.in

Page 37

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
37 Óयासाियक वातावरण आिण आवÔयकता ल±ात घेते. उिĥĶे आिण कायª पĦती
ÓयवÖथापकाला Âयाचे ÿचाराÂमक अंदाजपýक िवकिसत करÁयासाठी मागªदशªन करतात:
• िविशĶ उिĥĶे पåरभािषत करणे
• ते साÅय करÁयासाठी कोणते कायª करणे आवÔयक आहे हे िनधाªåरत करणे,
• कायª करÁया¸या खचाªचा अंदाज लावणे.
२.६ माÅयमांचे Åयेय आिण उिĥĶे माÅयमांची िनयोजनकार पय«त (Èलॅनर) अनेकदा पोहोच, एकूण रेिटंग पॉइंट्स आिण
वारंवारता या तीन परÖपरसंबंिधत संकÐपनांचा वापर कłन माÅयम योजनेची संÿेषण
उिĥĶे पåरभािषत करतात.
१) पोहोच:
पोहोच Ìहणजे िदलेÐया कालावधीत, िकमान एकदा, एका िविशĶ माÅयम वाहना¸या
संपकाªत आलेÐया लोकां¸या िकंवा कुटुंबां¸या एकूण सं´येला सूिचत करते. ÿÂय±ात िकती
लोकां¸या संपकाªत येईल आिण जािहरातéचा वापर करतील अशा लोकां¸या सं´येशी
पोहोचÁयाचा गŌधळ होऊ नये. ही फĉ अशा लोकांची सं´या आहे जे माÅयमा¸या संपकाªत
आहेत आिण Ìहणून Âयांना जािहरात/Óयावसाियक पाहÁयाची/ऐकÁयाची संधी आहे. हे
खालील उदाहरणा¸या मदतीने ÖपĶ केले आहे: उदाहरणाथª, १० कुटुंबांपैकì आठ कुटुंबे
Öटार Èलस टीÓही चॅनलवर एक आठवडा कायªøम पाहत आहेत. वरील उदाहरणावłन
१० कुटुंबांपैकì ०८ कुटुंबे ०१ आठवड्या¸या कालावधीत Öटार Èलस टीÓही चॅनलवर
कायªøम पाहतात. Âयामुळे Öटार Èलस वािहनीवरील कायªøमाची पोहोच ८०% आहे.
२) वारंवारता:
वारंवारता Ìहणजे िविशĶ कालावधीत पोहोचलेÐया Óयĉéमधील सरासरी कुटुंब िकंवा
Óयĉì यांची माÅयम वेळापýका¸या संपकाªत येÁयाची सं´या.
३) सकल मानांकन पĦती (GRP):
हे ÿे±कां¸या आकाराचे मोजमाप आहे. हे एका सरणीला संदिभªत करते जे िविशĶ
माÅयमांĬारे पोहोचलेÐया ÿे±कां¸या आकाराचे मोजमाप करते. हे लोकसं´येची ट³केवारी
िकंवा घरांची लोकसं´या िकंवा लोकसं´ये¸या तुलनेत कायªøम पािहलेÐया कुटुंबांची
ट³केवारी पåरभािषत करते.
२.७ माÅयम िनयोजनाची ÿिøया २.७.१ माÅयमांचे िनयोजन Ìहणजे, जािहरातéमÅये, लिàयत ÿे±कांपय«त जािहरात संदेश
पोहोचिवÁया¸या िनणªयांची मािलका होय. माÅयम िनयोजन ही अशी योजना आहे जी
जािहरात मोिहमेतील खचª, चालÁया¸या तारखा, बाजार, पोहोच, वारंवारता, तकª आिण
रणनीती यासह माÅयमा¸या वापराचा तपशील देते. munotes.in

Page 38

जािहरात परीचय - II
38 जािहरात अिभकरण Âयां¸या Óयासाियक úाहकांसाठी माÅयमांचे िनयोजन करते. ते
उÂपादनां¸या जािहरातीसाठी माÅयमांचे सवō°म संयोजन िनवडÁयात मदत करतात जे
कमीतकमी खचाªत जाÖतीत जाÖत संभाÓयतेपय«त पोहोचतील. योµय माÅयम िनयोजन
ÿभावी जािहरात मोहीम आराखडा करÁयास स±म करते.
२.७.२ माÅयम िनयोजनाची ÿिøया
१) लि±त ÿे±क पåरभािषत करणे :
सवª ÿथम, माÅयम िनयोजकाने जािहरात संदेश संÿेषण करÁयासाठी लिàयत ÿे±क
पåरभािषत करणे आवÔयक आहे. वय, िलंग, उÂपÆन, Óयवसाय इ.¸या आधारावर ÿे±कांचे
वगêकरण केले जाऊ शकते. यामुळे माÅयम िनयोजकाला खचाªचा अंदाज लावता येतो
आिण जािहरात मोिहमेसाठी योµय माÅयम ठरवता येते.
२) माÅयम उिĥĶे ठरवणे:
माÅयम उिĥĶ हे माÅयम योजनेचे Åयेय आहे. पोहोच वारंवारता आिण जी आर पी (रीच,
िĀ³वेÆसी आिण úॉस रेिटंग पॉइंट्स) ¸या संदभाªत सांिगतलेली माÅयम उिĥĶे.
• पोहोच: हे िदलेÐया कालावधीत, िकमान एकदा, एका िविशĶ माÅयम वाहना¸या
संपकाªत आलेÐया लोकां¸या िकंवा कुटुंबां¸या एकूण सं´येचा संदभª देते.
• वारंवारता: हे िविशĶ कालावधीत पोहोचलेÐया Óयĉéमधील सरासरी कुटुंब िकंवा
Óयĉì माÅयम øमयोजन¸या संपकाªत येÁया¸या सं´येला सूिचत करते.
• úॉस रेिटंग पॉइंट्स (GRP): हे एका सारणीला संदिभªत करते जे एका िविशĶ मीिडया
चॅनेलĬारे पोहोचलेÐया ÿे±कां¸या आकाराचे मोजमाप करते.
३) माÅयम धोरणे ठरवा: माÅयम धोरणे खालील गोĶéचा िवचार कłन ठरवली जाते:
• माÅयमाचा ÿकार िनवडणे: माÅयम िनयोजकाने िविशĶ माÅयम ÿकार िनवडणे
आवÔयक आहे िकंवा वृ°पý, मािसके, रेिडओ, (टीÓही ) दूरिचýवाणी, आंतरजाल(
इंटरनेट), आउटडोअर इÂयादéचा समावेश असलेÐया माÅयमांचे संयोजन िनवडणे
आवÔयक आहे.
• माÅयम वाहक िनवडणे: माÅयम िनयोजकाने िविशĶ माÅयम वाहक िकंवा माÅयम
वाहकाचे संयोजन देखील िनवडणे आवÔयक आहे. उदा. जर वृ°पý माÅयम ÿकार
Ìहणून िनवडले असेल, तर माÅयम िनयोजकाने कोणते वृ°पý योµय आहे हे ठरवायचे
आहे जसे कì द टाइÌस ऑफ इंिडया, बॉÌबे टाइÌस, िमड-डे
• िनधीचे वाटप: माÅयम िनयोजकाने माÅयमाचा ÿकार आिण माÅयम वाहक यावर
अवलंबून िनधीचे वाटप करणे आवÔयक आहे.
• माÅयम वेळापýक: हे जािहरातéची सं´या, जािहरातéचा आकार आिण जािहराती
कोणÂया वेळी िदसÐया पािहजेत हे दाखवते. munotes.in

Page 39

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
39 ४) माÅयम िनयोजनाची अंमलबजावणी:
या टÈÈयावर माÅयम िनयोजन माÅयम खरेदी करतो. माÅयम खरेदी Ìहणजे िनवडलेÐया
माÅयमांमÅये (वेळ िनिIJती) वेळ आिण जागा राखीव करणे. Âयानंतर, िनवडक माÅयमांमÅये
जािहरात ठेवली जाते. शेवटी, माÅयम िनयोजक वेळापýकानुसार िनवडलेÐया
माÅयमांमÅये जािहरात िदसते कì नाही यावर ल± ठेवतो.
५) मूÐयमापन आिण पाठपुरावा:
शेवटी, माÅयम िनयोजकाने माÅयम योजने¸या अंमलबजावणीचे मूÐयमापन आिण
पाठपुरावा करणे आवÔयक आहे. यामुळे माÅयमांची उिĥĶे साÅय होतात कì नाही हे
शोधÁयास मदत होते. यशÖवी रणनीती आÂमिवĵास िनमाªण करÁयास मदत करतात आिण
भिवÕयात माÅयम रणनीती िवकिसत करÁयासाठी संदभª Ìहणून काम करतात आिण
भिवÕयात चुका टाळÁयासाठी अपयशाचे कसून िवĴेषण देखील केले जाते.
२.७.३ माÅयम िनवडताना िवचारात घेतलेले घटक:
१) उÂपादनाचे Öवłप:
केश तेल, टूथपेÖट, वॉिशंग पावडर इÂयादी उÂपादनांचा वापर लोक/ÿÂयेक कुटुंब करतात.
अशावेळी मुिþत (िÿंट), दूरिचýवाणी, ÿसार माÅयम (āॉडकाÖट) , बाĻ (आउटडोअर)
माÅयम इÂयादी माÅयमांची िनवड करता येईल. इले³ůॉिनक वÖतूंसार´या ÿाÂयि±कांची
आवÔयकता असलेÐया उÂपादनांसाठी दुरदशªन माÅयमांचा वापर केला जाऊ शकतो.
औīोिगक उÂपादनांसाठी, यादी (कॅटलॉग) सारखे छापील माÅयमांचा अिधक योµय वापर
आहे.
२) जािहरात उिĥĶे:
जािहरातéची उिĥĶे ही माÅयमां¸या िनवडीतील ÿमुख बाबी आहेत. मािहती देणे, आठवण
कłन देणे, पटवणे, ÿितķा िनमाªण करणे िकंवा िवøì आिण नफा वाढवणे हे जािहरातीचे
उिĥĶ असू शकतात. कंपनी¸या अपे±ा पूणª करÁयास स±म असलेÐया माÅयमांची िनवड
होÁयाची श³यता अिधक असते.
३) माÅयमांची िकंमत आिण कंपनीची आिथªक िÖथती:
माÅयम िनवडीचा िनणªय माÅयमा¸या खचाªवर आिण कंपनी आिथªक ±मता यावर खूप
ÿभाव पाडतो. माÅयमांमÅये जागा आिण वेळ खरेदी करÁयासाठी आिण माÅयम
िनवडÁयासाठी आिण जािहरात तयार करÁयासाठी कंपनीला आिथªक गुंतवणूक करावी
लागते. टीÓही, रेिडओ, िचýपट इÂयादी माÅयमांमÅये वेळ िवकत घेणे आिण जािहरातीची
ÿत तयार करणे या ŀĶीने महागडे असते. जागा आिण जािहरात संदेश तयार करणे या
दोÆही बाबतीत मुिþत माÅयमे तुलनेने ÖवÖत आहेत. तर काही बाĻ माÅयमांची िकंमत
खूपच कमी आहे.
munotes.in

Page 40

जािहरात परीचय - II
40 ४) ÓयवÖथापन तÂव²ान:
ÓयवÖथापन तÂव²ान हे ठरवते कì कोणते माÅयम िनवडावे. जािहरातीसाठी अिधक पैसे
खचª करणे आिण कमी िकमतीत उÂपादन देणे हे कंपनीचे शीषª ÓयवÖथापन तßव²ान
नसÐयास, ते ÖवÖत माÅयमांसाठी जाऊ शकते.
५) Öपधªकाची रणनीती:
जािहरातदाराने Öपधªकाची माÅयम िनवड धोरण िवचारात घेतले पािहजे. Öपधªका¸या
माÅयम धोरणाचा िवचार केÐयानंतर, जािहरातदार Âया¸या माÅयम िनवडीबाबत िनणªय
घेऊ शकतो.
६) खरेदीदारांचा ÿकार:
खरेदीदारांचे वय, Óयवसाय, उÂपÆन, िलंग इÂयादी िविवध वगा«मÅये वगêकरण केले जाऊ
शकते. उīोगासाठी, िविशĶ माÅयमाĬारे लàय गट िनमाªण केले जाऊ शकतात िकंवा नाही
हे जाणून घेणे महßवाचे आहे. उदाहरणाथª, गृिहणéना लàय करÁयासाठी, टीÓही हे सवō°म
माÅयम असू शकते. वृĦ ÿे±कांसाठी वृ°पý हे सवō°म माÅयम असू शकते.
महािवīालयीन िवīाÃया«साठी आंतरमायाजाल (इंटरनेट) हे सवō°म माÅयम असू शकते.
७) माÅयम Óयापक ±ेý (सकुªलेशन/कÓहरेज):
माÅयमाĬारे Óयापले गेलेले ±ेý हा एक महßवाचा िनकष आहे. काही माÅयमे जग
ÓयापÁयासाठी स±म आहेत तर काही केवळ मयाªिदत पåरसर Óयापु शकतात. उदाहरणाथª,
Öथािनक वृ°पýे मयाªिदत ±ेý Óयापतात, द टाइम ऑफ इंिडया आिण द इकॉनॉिमक
टाइÌस सारखी राÕůीय वृ°पýे संपूणª देश Óयापतात. Âयाचÿमाणे, काही मािसके राÕůीय
आिण आंतरराÕůीय ÿसाåरत असतात. तसेच ÿसार माÅयम ( āॉडकािÖटंग) आिण बाĻ
माÅयमा¸या बाबतीतही हेच सÂय आहे.
८) माÅयमांची िवĵासाहªता आिण ÿितमा:
माÅयमांची िवĵासाहªता आिण ÿितमा माÅयमां¸या िनवड िनणªयावर पåरणाम कł शकते.
ÿितिķत वृ°पýे िकंवा मािसकांमÅये जािहरातéचे संदेश कमी दजाª¸या माÅयमांपे±ा जाÖत
ÿभावाÂमक असतात. लोक िनÌन मानक माÅयमांमÅये ÿकािशत केलेÐया आवाहनावर
िवĵास ठेवत नाहीत. माÅयमांची ÿितķा ही जािहरातदाराची ÿितķा बनते.
९) भूतकाळातील अनुभव:
कंपनीचा Öवतःचा भूतकाळातील अनुभव जािहरातé¸या माÅयमावर िनणªय घेÁयासाठी
महßवपूणª ठł शकतो. उदाहरणाथª, कंपनीला िविशĶ माÅयम वापरÁयाचा पूवêचा
समाधानकारक अनुभव असÐयास, तेच माÅयम पुÆहा वापरÁयाची आिण Âयाउलट
वापरÁयाची अिधक श³यता असते.
munotes.in

Page 41

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
41 १०) जािहरात संदेशाचा ÿकार:
जर एखादा संदेश साधा आिण सहज समजला असेल तर मुिþत (िÿंट) माÅयमे पुरेसे आहे.
जर एखादा संदेश ि³लĶ असेल आिण कंपनीला Âयाचे ÿदशªन आिण ÖपĶीकरण īायचे
असेल तर ÿसार माÅयमां¸या गरजेनुसार ÿसाåरत करता येऊ शकते.
११) त²ांचे मत:
िवपणन त² िकंवा Óयावसाियक आधारावर काम करणाöया सÐलागारांचा सÐला योµय
माÅयम सुचवÁयासाठी घेतला जाऊ शकतो. हे त², जािहरातीत उÂपा◌ादनांची
बाजारातील पåरिÖथती¸या िवĴेषणा¸या आधारे, योµय माÅयामांची िशफारस कł
शकतात. Âयां¸याकडे या ±ेýातील अनुभव आिण कौशÐय असÐयाने, ते उÂपादन आिण
कंपनी¸या आिथªक िÖथती¸या संदभाªत ÿÂयेक माÅयमा¸या योµयतेचा Æयाय करÁयासाठी
चांगÐया िÖथतीत असतात. ते Âयां¸या सÐलागार सेवांसाठी शुÐक आकारतात.
१२) माÅयम िनब«ध:
िसगारेट, वाइन आिण अÐकोहोल सार´या उÂपादनांना रेिडओ आिण दूरदशªनवर जािहरात
करÁयाची परवानगी नाही. अशा उÂपादनांसाठी पोÖटर िकंवा छापील माÅयमांचा Öथािनक
दुकानांमÅये वापर केला जाऊ शकतो.
२.७.४ माÅयम øमयोजन धोरण :
१) बिÖट«ग: या धोरणांतगªत, सुŁवाती¸या काळात मोठ्या ÿमाणावर जािहरात केली जाते
आिण उवªåरत कालावधीत सामाÆय जािहरात केली जाते. उदा. जािहरातदार पिहÐया
मिहÆयात ५०% जािहरातीवर खचª करतो आिण उवªåरत ५०% उवªåरत ११ मिहÆयांत
खचª होतो.
२) पिÐसंग: या धोरणांतगªत, जािहरातदार िविशĶ कालाव धीसाठी मोठ्या जािहराती,
नंतर िविशĶ कालावधीसाठी मयाªिदत जािहराती आिण पुÆहा आøमक जािहराती इ.
वापर करतो उदा. जािहरातदार पिहÐया ४ आठवड्यांसाठी जोरदार जािहरात आिण
नंतर पुढील ४ आठवड्यांपय«त मयाªिदत जािहराती आिण पुढील ४ आठवड्यांसाठी
पुÆहा जोरदार जािहरात करतात.
३) Éलाइिटंग: या रणनीती अंतगªत, जािहरातदार िविशĶ कालावधीसाठी जोरदार
जािहरात करतात , नंतर िविशĶ कालावधीसाठी जािहरातé खंिडत करतात आिण
पुÆहा आøमक जािहरात करतात. जािहरातीतील āेकला हाइˈऐटस् (hiatus) असे
संबोधले जाते. उदा. जािहरातदार ÿथम ४ आठवडे आøमक जािहराती घेतो आिण
नंतर पुढील ४ आठवडे कोणतीही जािहरात देत नाही आिण पुढील ४ आठवडे पुÆहा
आøमक जािहरात करतो.
४) हंगामी: या रणनीती अंतगªत, जािहरातदार हंगामा दरÌयान उÂपादन जािहराती हाती
घेतात आिण हंगाम संपÐयानंतर कोणतीही जािहरात केली जात नाही. ही रणनीती
हंगामी उÂपादनांसाठी वापरली जाते जसे कì कापड, पादýाणे, Âवचेची काळजी घेणारे munotes.in

Page 42

जािहरात परीचय - II
42 उÂपादने इ. उदा. बोरोÈलस बॉडी लोशन िकंवा ¸यवनÿाशची जािहरात िहवाÑयात
पाहायला िमळते. डरमीकूल िÿकली हीट पावडरची जािहरात उÆहाÑयात पाहायला
िमळते.
५) Öटेिपंग शेड्यूल: या धोरणांतगªत, हंगाम सुł झाÐयावर कमी ÿमाणात जािहराती सुł
होतात आिण हळूहळू वाढतात. येथे िदवस¤िदवस जािहराती दाखिवÐया जाÁयाचे
ÿमाण वाढत आहे. हे नवीन उÂपादनाकडे लिàयत ÿे±कांचे ल± वेधून घेÁयास मदत
करते.
६) Öटेप-डाउन शेड्यूल: या रणनीती अंतगªत, हंगाम सुł झाÐयावर मोठ्या ÿमाणावर
जािहराती सुł होतात आिण हळूहळू कमी होतात. येथे िदवस¤िदवस, दाखिवÐया
जाणाöया जािहरातéची सं´या कमी होत आहे.
७) िÖथर / सम वेळापýक: या धोरणांतगªत जािहरात िÖथर आिण सतत केली जाते.
उदा. दूरदशªनवर दररोज बातÌया संपÐयानंतर, कुटुंब िनयोजन कायªøमाची जािहरात
दाखवली जाते
८) पयाªयी मिहना: या धोरणानुसार, वषाªतील ÿÂयेक पयाªयी मिहÆयात जािहरात केली
जाते.
२.८ सारांश जािहरात मोिहमा हे जािहरात मािहतीचे गट आहेत जे सारखेच असतात. ते काही ठरािवक
वेळी वेगवेगÑया ÿकार¸या माÅयमांमÅये ठेवलेले समान संदेश सामाियक करतात. दुसöया
शÊदात, ते मÅयवतê कÐपना िकंवा संदेशाचा संदभª देते जे जािहरात मोिहमेतील सवª
जािहरातéमÅये ÿितिबंिबत होते.
ÿभावी जािहरात मोहीम जािहरात उिĥĶे साÅय करÁयास स±म करतात. िवøì आिण नफा
वाढवणे, āँडबĥल जागłकता िनमाªण करणे, āँडची ÿितमा िवकिसत करणे, बाजारपेठेतील
Öपध¥ला सामोरे जाणे, āँडबĥल सकाराÂमक ŀĶीकोन िवकिसत करणे, úाहकांचे मन
वळवणे, āँड िनķा िवकिसत करणे, úाहकांना उÂपादनाची आठवण कłन देणे हे
जािहरातीचे उिĥĶ असू शकतात.
डी ए जी एम ए आर ÿाłप सुचिवते कì लिàयत ÿे±कांकडून उÂपादनाची Öवीकृती
िमळिवÁयासाठी āँडने उ°ीणª होणे आवÔयक आहे. डी ए जी एम ए आर - एसीसीए ÿाłप
Ĭारे úाहकांना मागªदशªन करÁयाचा ÿयÂन करते. या ŀिĶकोनानुसार, ÿÂयेक खरेदीला चार
चरणे येतात; जागłकता, आकलन, खाýी आिण कृती.
जािहरात अंदाज पýक Ìहणजे जािहरातदार वेगवेगÑया जािहरात िøयाकलापांसाठी बाजूला
ठेवलेÐया रकमेचा संदभª देते. िविशĶ कालावधीसाठी वेगवेगÑया जािहरातéसाठी खचª
केÐया जाणाöया िविवध रकमांची ही तपशीलवार योजना आहे. जािहरात अंदाजपýकावर
पåरणाम करणाöया िविवध घटकांमÅये जािहरातीची वारंवारता, Öपधªकाची जािहरात धोरण,
माÅयमाचा ÿकार , ÿे±कांचा ÿकार, जािहरात मोिहमेचे उिĥĶ, उÂपादना¸या जीवन चøाचा munotes.in

Page 43

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
43 टÈपा इÂयादéचा समावेश होतो. जािहरात अंदाजपýक तयार करÁयासाठी वेगवेगÑया
पĦती वापरÐया जातात ºयात िवøì पĦतीची ट³केवारी, नÉयाची ट³केवारी, (युिनट) नग
िवøì पĦत, ÿितÖपधê समानता पĦत , परवडणारी पĦत , अिनयंिýत पĦत, मागील
अनुभव आिण अंत²ाªन यांचा समावेश होतो.
माÅयमां¸या उिĥĶांमÅये पोहोच, एकूण मानांकन गुण आिण वारंवारता यांचा समावेश होतो.
पोहोच Ìहणजे िदलेÐया कालावधीत, िकमान एकदा, एका िविशĶ माÅयम वाहना¸या
संपकाªत आलेÐया एकूण लोकांची िकंवा कुटुंबांची सं´या. वारंवारता Ìहणजे ठरािवक
कालावधीत पोहोचलेÐया Óयĉéमधील सरासरी कुटुंब िकंवा Óयĉì माÅयमां¸या
वेळापýका¸या संपकाªत येÁयाची सं´या. जी आर पी (GRP) हे ÿे±कां¸या आकाराचे
मोजमाप आहे.
माÅयम िनयोजन , जािहरातéमÅये, लिàयत ÿे±कांना जािहरात संदेश िवतरणाचा समावेश
असलेÐया िनणªयांची मािलका आहे. माÅयम िनयोजन ही योजना आहे जी जािहरात
मोिहमेमÅये माÅयमा¸या वापराचा तपशील देते, ºयामÅये खचª, चालू तारखा, बाजार,
पोहोच, वारंवारता, तकª आिण धोरणे यांचा समावेश होतो. उÂपादनाचे Öवłप, जािहरात
उिĥĶे, ÓयवÖथापन तßव²ान , माÅयमाची िकंमत आिण कंपनीची आिथªक िÖथती,
Öपधªकांची रणनीती, खरेदीदारांचा ÿकार, माÅयम Óयापकता ±ेý (सकुªलेशन/कÓहरेज)
इÂयादी माÅयमांची िनवड करताना िविवध घटकांचा िवचार केला जातो. जािहरात
चालवÁयासाठी िविवध माÅयम वेळापýक धोरणे वापरली जातात. जसे कì बिÖट«ग,
पिÐसंग, Éलाइिटंग, सीझनल, Öटेिपंग शेड्यूल, Öटेप-डाउन शेड्यूल, Öटेडी / इÓहन
शेड्यूल आिण पयाªयी मिहना.
२.९ ÖवाÅयाय åरकाÌया जागा भरा
१) _________ हा मÅयवतê कÐपना िकंवा संदेशाचा संदभª देतो जो जािहरात
मोिहमेतील सवª जािहरातéमÅये िदसून येतो. (जािहरातीची िकंमत, जािहरातीची भरपाई ,
जािहरात मोहीम)
२) ____________ हे जािहरात उĥेशाचे उदाहरण आहे. (āँडबĥल जागłकता
िनमाªण करणे, āँड ÿितमा िवकिसत करणे, दोÆही)
३) डी ए जी एम ए आर जािहरात ÿाłप __________________ यांनी १९६१
मÅये ÿÖतािवत केले होते. (रसेल कॉली, िफिलप कोटलर , एफ डÊलू टेलर)
४) डी ए जी एम ए आर जािहरात ÿाłपमÅये खरेदी¸या ४ चरणांचा समावेश होतो:
जागłकता, आकलन, िवĵास आिण __________________ ( कृती, ÿे±क, अंके±ण)
५) ____________ Ìहणजे जािहरातदार वेगवेगÑया जािहरात िøयाकलापांसाठी
बाजूला ठेवलेÐया रकमेचा संदभª देते. (जािहरात अंके±ण, जािहरात आज पýक , जािहरात
ÿे±क) munotes.in

Page 44

जािहरात परीचय - II
44 ६) जािहरात अंदाजपýका¸या ____________ पĦतीमÅये, जािहरात
अंदाजपýकाची िवøì िकंवा अंदाजे िवøìची ठरािवक िनिIJत ट³केवारी Ìहणून गणना केली
जाते. (Öपधªक समता, िवøìची ट³केवारी, अिनयंिýत)
७) ________________ िदलेÐया कालावधीत, िकमान एकदा, एका िविशĶ माÅयम
वाहनाला उघड झालेÐया लोकां¸या िकंवा कुटुंबां¸या एकूण सं´येचा संदभª देते. (पोहोच,
वारंवारता, जी आर पी)
८) जािहरात माÅयम िनवड ताना ____________ घटकाचा िवचार केला जातो.
(खरेदीदाराचा ÿकार, उÂपादनाचे Öवłप, दोÆही)
९) ______________ धोरणांतगªत, सुŁवाती¸या काळात मोठ्या ÿमाणावर
जािहरात केली जाते आिण उवªåरत कालावधीत सामाÆय जािहरात केली जाते. (बिÖट«ग,
पिÐसंग, Éलाइिटंग)
१०) _____________ धोरणांतगªत, जािहरातदार हंगामा दरÌयान हाती घेतात आिण
हंगामा संपÐयावर कोणतीही जािहरात केली जात नाही. (पिÐसंग, Éलाइिटंग, सीझनल)
खालील सं²ा ÖपĶ करा
१) जािहरात उिĥĶे
२) डी ए जी ए एम ए आर ÿाłप
३) जािहरात अंदाज पýक
४) पोहोच
५) वारंवारता
६) जीआरपी
७) माÅयम िनयोजन
८) बिÖट«ग
९) Éलाइिटंग
१०) पिÐसंग
थोड³यात उ°रे िलहा
१) जािहरात मोिहमेचे िनयोजन करÁया¸या िविवध पायöया ÖपĶ करा.
२) जािहरातीचे उिĥĶ ठरवÁयासाठी िविवध पायöया ÖपĶ करा.
३) जािहराती¸या डी ए जी ए एम ए आर (DAGMAR) ÿाłपवर टीप िलहा. munotes.in

Page 45

जािहरात मोिहमेचे िनयोजन
45 ४) जािहरात अंदाजपýक ठरवणाöया िविवध घटकांची चचाª करा.
५) जािहरात अंदाजपýक िनधाªåरत करÁया¸या पĦतéचे वणªन करा.
६) माÅयम उिĥĶांवर टीप िलहा -
७) माÅयम िनयोजनामÅये कोणती ÿिøया समािवĶ आहे?
८) माÅयम िनवडताना िवचारात घेतलेÐया िविवध घटकांचा िवÖतार करा.
९) माÅयम वेळापýका¸या धोरणांची तपशीलवार चचाª करा.



*****
munotes.in

Page 46

46 ३
जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
ÿकरण संरचना
३.० उिĥĶे
३.१ पåरचय
३.२ जािहरातéमÅये सजªनशीलतेचे महßव
३.३ सजªनशील संि±Į
३.४ िÓहºयुअलायझेशन / कÐपनािचý
३.५ खरेदी हेतू
३.६ िवøì गुण
३.७ अपील
३.८ अिĬतीय िवøì ÿÖता व (यु एस पी)
३.९ अनुमोदक
३.१० नामांिकत Óयĉéचे समथªन
३.११ उ¸च सहभाग उÂपादने (एच आय पी)
३.१२ िनÌन सहभाग उÂपादने (एल आय पी)
३.१३ सारांश
३.१४ ÖवाÅयाय
३.० उिĥĶे ÿकरणाचा अËयास केÐयानंतर िवīाथê खालील गोĶी बाबत स±म होऊ शकतील
१. जािहरातéमÅये सजªनशीलतेचे महßव िवĴेषण करÁयात
२. िøएिटÓह āीफ संकÐपना जाणून घेÁयात
३. िÓहºयुअलायझेशनचे तंý समजून घेÁयात
४. खरेदीचे हेतू आिण िवøìचे मुĥे ÖपĶ करÁयात
५. अपीलचे ÿकार आिण युिनक सेिलंग ÿपोिझशन (USP) ची संकÐपना जाणून घेÁयात
६. समथªकांचे ÿकार ÖपĶ करÁयात
७. ÿिसĦ Óयĉé¸या समथªनाचे फायदे आिण मयाªदांचे मूÐयांकन करÁयात
८. उ¸च सहभाग उÂपादने (HIP) आिण िनÌन सहभाग उÂपादने (LIP) यां¸यात फरक
करÁयात munotes.in

Page 47

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
47 ३.१ पåरचय समान ®ेणीतील बहòतेक āँड कमी-अिधक ÿमाणात समान कायाªÂमक फायदे देतात आिण
úाहकां¸या समान गरजा पूणª करतात. बाजारात अनेक उÂपादन-उÂपादने समान कायª करत
असताना, उÂपादन, सेवा िकंवा कंपनीला Âयाच ®ेणीतील इतर कोणÂयाही गोĶéपे±ा वेगळे
Öथान देÁयाचा एकमेव मागª Ìहणजे जािहरातéमÅये सजªनशील िवकास होय.
सजªनशीलता Ìहणजे नवीनतम आिण योµय असणे. ही नवीन अिĬतीय आिण योµय कÐपना
िनमाªण करÁयाची ±मता आहे ºयाचा उपयोग संवादा¸या समÖयेवर उपाय Ìहणून केला
जाऊ शकतो.
३.२ जािहरातéमÅये सजªनशीलतेचे महßव सजªनशीलता हा जािहरातीचा आÂमा आहे. ते जािहरात संदेशाला जीवदान देते.
सजªनशीलतेिशवाय, लिàयत ÿे±कां¸या मनात जािहरात कंटाळवाणी आिण ±ुÐलक होईल.
जािहरात लेखक, कला िदµदशªक, खाते िनयोजक इÂयादé¸या सजªनशील गटाचा समावेश
असलेली जािहरात एजÆसी जािहरातदारांना सजªनशील जािहराती िवकिसत करÁयात मदत
करते.
१) ल± वेधून घेणे :
जािहरातीतील सजªनशीलता लिàयत ÿे±कांचे ल± उÂपादनाकडे आकिषªत करÁयास मदत
करते. उदाहरणाथª, पेÈसी, थÌÈस-अप इÂयादé¸या जािहरातéमÅये केलेले Öटंट तŁणांचे
ल± वेधून घेÁयास मदत करतात.
२) āँड ÿितमा िवकिसत करणे :
जािहरातीतील सजªनशीलता देखील लिàयत ÿे±कां¸या मनात āँडची ÿितमा िवकिसत
करÁयास मदत करते. उदाहरणाथª, िवम आिण ए³सपटª सार´या िडश वॉश बार¸या
जािहराती िकंवा åरन आिण टाइड सार´या वॉिशंग पावडर, इÂयादी उÂपादने भांडी िकंवा
कापड कसे Öव¸छ करते हे दाखवÁयासाठी िवशेष ÿभाव िनमाªण करतात. Âयामुळे
गृिहणé¸या मनात या उÂपादनांची ÿितमा िनमाªण होÁयास मदत झाली आहे.
३) ÖपधाªÂमक फायदा:
जािहरातीतील सजªनशीलता जािहरातदारांना बाजारातील ÿितÖपÅया«पे±ा ÖपधाªÂमक
फायदा घेÁयास मदत करते. उदाहरणाथª, हेड आिण शोÐडर शैÌपू बाजारात उपलÊध
असलेÐया इतर डँűफ ि³लिनंग शैÌपूंपे±ा ÖपधाªÂमक फायदा घेतात.
४) िवøì वाढवणे :
संÖथेची िवøì Âयां¸या जािहरातीतील सजªनशीलतेमुळे वाढू शकते. उदाहरणाथª,
जािहरातीतील सजªनशीलतेमुळे िहंदुÖतान युिनिलÓहर, ÿॉ³टर अँड गॅÌबÐस, नेÖले इÂयादी
कंपÆयां¸या िवøìत वाढ झाली आहे. munotes.in

Page 48

जािहरात परीचय - II
48 ५) जािहरात ल±ात ठेवा:
सजªनशीलता कोणÂयाही सजªनशीलतेिशवाय िनिमªत इतर साÅया जािहरातé¸या तुलनेत
जािहरात ल±ात ठेवÁयाची ±मता वाढवते. उदाहरणाथª, जािहरातीत वापरलेÐया रमेश
आिण सुरेश¸या पाýांमुळे आÌहाला ५ Öटार चॉकलेटची जािहरात आठवते. फेिवकॉलची
जािहरातही आपÐया सजªनशीलतेमुळे आठवते.
६) सकाराÂमक ŀĶीकोन िवकिसत करणे :
उÂपादना¸या जीवन चøा¸या सुŁवाती¸या टÈÈयावर, लोक नवीन उÂपादनाकडे तटÖथ
वृ°ी बाळगू शकतात. परंतु जािहरातीतील सजªनशीलतेमुळे, नवीन उÂपादनाकडे लिàयत
úाहकांचा सकाराÂमक ŀĶीकोन िवकिसत केला जाऊ शकतो. उदाहरणाथª, अÐपावधीतच
लोकांनी इंदुलेखा िāंगा ऑइल¸या सजªनशील जािहरातीमुळे ते Öवीकारले.
७) गुणव°ेची ®ेķता ÿदिशªत करणे :
सजªनशीलता उÂपादना¸या गुणव°ेची ®ेķता दशªवते. उदाहरणाथª, ‘जब घर कì रौनक
बधनी हो, िदवारŌ को झग मगना हो , नेरोलॅक…नेरोलक…’ हे सजªनशील िजंगल नेरोलॅक
प¤ट¸या गुणव°ेची ®ेķता दशªवते.
३.३ िøएिटÓह āीफ / सजªनशील संि±Į ३.३.१ अथª:
िøएिटÓह āीफ हे एक दÖतऐवज आहे जे सजªनशील कायªसंघ, जािहरात अिभकरणास
िकंवा Łपरेखाकरास ÿभावी जािहरात मोहीम रेखांिकत करÁयासाठी ÿकÐपाबĥल
तपशीलवार ÖपĶ करते. जािहरात मोिहमे¸या नमूद केलेÐया उिĥĶांपय«त सवō°म कसे
पोहोचायचे यावर सजªनशील कायªसंघाला मागªदशªन करणारी ÿाłप Ìहणून हे कायª करते.
दुसöया शÊदांत, सजªनशील संि±Į Ìहणजे एक-दोन पानांचा एक छोटा दÖतऐवज जो
सजªनशील जािहरात मोिहमेसाठी धोरणाची łपरेषा दशªवतो. िøएिटÓह āीफ सहसा खाते
ÓयवÖथापकाĬारे जािहरातदाराशी जवळून सÐलामसलत कłन तयार केला जातो.
िøएिटÓह āीफ जािहरातदार आिण अिभकरण यां¸यातील मोिहमेचे उिĥĶ, िभÆनता आिण
माÅयम चॅनेल यां¸याशी संवादाचे दÖतऐवज Ìहणून देखील काम करते जे लिàयत
ÿे±कांपय«त पोहोचÁयासाठी वापरले जातील. जेÓहा जािहरातदार āीफवरÖवा±री करतो ,
तेÓहा ते सजªनशील कायªसंघास जािहरात िनिमªतीसाठी संकÐपना टÈपा सुł करÁयासाठी
िहरवा कंदील देते.
३.३.२ बहòतेक सजªनशील संि±ĮांमÅये खालील गोĶéचा समावेश होतो:
• संÿेषण उिĥĶे
• सजªनशील धोरण munotes.in

Page 49

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
49 • उÂपादन ÿÖताव काय आहे?
• बाजार /Óयवसाय िवभाग
• ओळखलेले लàय ÿे±क
• āँडशी िवशेषता/लाभ/भाविनक संबंध
• ÿमुख संदेश
• ÖपधाªÂमक पåरिÖथती
माÅयम धोरण
• अंदाजपýक
३.३.३ िøएिटÓह āीफची गरज/महßव :
१) जािहरातदारांची उिĥĶे समजून घेणे :
जरी िøएिटÓह āीफचा ÿाथिमक फायदा Ìहणजे एकाच िठकाणी मु´य मािहतीचे संĴेषण
करणे. हे जािहरातदारां¸या उिĥĶाची अिधक Óयापक समज स±म करेल आिण ते साÅय
करÁयासाठी तुÌही Âयावर कसे कायª कł शकता हे अिधक चांगÐया ÿकारे िनधाªåरत करेल.
२) डेटाबेस ÿदान करते:
सशĉ िøएिटÓह āी फमÅये केवळ जािहरातदारांचे उÂपादन, संदभª आिण उिĥĶ समािवĶ
नसते. यामÅये जािहरातदारांस काय हवे आहे, आवÔयक आहे आिण गरजा काय आहेत हे
ÖपĶ करणारी जािहरातदारांची ŀĶी देखील समािवĶ आहे. सुŁवातीपासून शेवटपय«त सवª
भागधारकांना मािहती देणे आवÔयक आहे.
३) कमªचाöयांना ÿेरणा आिण आÂमिवĵास:
िøएिटÓह āीफ हे एक सुÓयविÖथत आिण िवचारशील दÖतऐवज असÐयाने जािहरात
एजÆसी¸या कमªचाया«णमÅये कÐपना िनमाªण करÁयास मदत होऊ शकते. ते वाचकांस
देखील आÂमिवĵास ÿदान करÁयाचे साधन Ìहणून देखील ते उपयुĉ ठł शकते.
४) सवा«ना मािहती देणे :
खाते ÓयवÖथापक, िøएिटÓह डायरे³टर, िडझायनर आिण कॉपीरायटर हे जािहरात मोहीम
तयार करÁयात गुंतलेले आहेत. ÿÂयेक जािहरातदार सभेमÅये ÿÂयेकजण सहभागी होत
नसतात. िøएिटÓह āीफ हा सवा«ना मािहती देÁयाचा एक सोपा मागª आहे. Âयामुळे सवª
संबंिधत मािहती जमा करणारे लहान, वाचÁयास सोपे, एकल असे मौÐयवान िठकाण आहे.

munotes.in

Page 50

जािहरात परीचय - II
50 ५) पुनरावलोकन करÁयायोµय आिण नŌदणीकृत केलेला दÖतऐवज:
जािहरात मोहीम पूणª झाÐयानंतर, सजªनशील संि±Į मूÐय शेवट पय«त राखले जाते.
भिवÕयात तÂसम ÿकÐप िकंवा जािहरातदारनं बाबत काम करताना ते उपयुĉ ठł शकते.
हे आÌही आधी काय केले याची पुÆहा आठवण कłन देणारे असू शकते आिण पुढे
जाÁयासाठी असेच यश सुिनिIJत करÁयासाठी काय आवÔयक असू शकते याबĥल अंतŀªĶी
ÿदान कł शकते.
३.४ िÓहºयुअलायझेशन ३.४.१ अथª:
"िÓहºयुअलायझेशन" या शÊदाचा अथª एखाīा कÐपने¸या िनिमªतीसाठी एखाīा गोĶीची
कÐपना करणे होय. िøएिटÓह टीम ºयामÅये लेखक, कलाकार आिण उÂपादन कायªबल
यांचा समावेश असतो ती जािहरात तयार करताना कÐपना करतात. िøएिटÓह टीम
जािहराती¸या थी मला नाट्यłप देणारी रचना िकंवा पåरिÖथती सुचवÁयासाठी िÓहºयुअल-
आयझ करते.
दुसöया शÊदांत, िÓहºयुअलायझेशन ही कÐपनांची सजªनशील कÐपना आहे, जी ÿभावी
जािहरात संदेशात łपांतåरत करते. जािहरात पूणª झाÐयावर ती कशी िदसेल याची मनात
कÐपना करÁयाची ±मता आहे.
३.४.२ िÓहºयुअलायझेशनची तंýे:
१) अिधसंघ :
िÓहºयुअलायझर दोन िभÆन कÐपनां¸या सहवासाची कÐपना कł शकतो अशी जािहरात
तयार करताना जी संभाÓयांचे ल± वेधून घेऊ शकते. उदा. ‘थÌÈस अप’ ¸या जािहरातीत
आपण पाहतो िजथे थÌÈस अपची बाटली िमळिवÁयासाठी Öटंट केले जातात. येथे Öटंट
करणे आिण थÌÈस अप घेणे, या दोन असंबंिधत कÐपना तŁणांना थÌÈस अप घेÁयास
आकिषªत करÁयासाठी संबंिधत आहेत.
२) िनरी±ण:
िÓहºयुअलायझेशन¸या या तंýात, िÓहºयुअलायझर बाजारातील úाहकां¸या वतªनाचे
िनरी±ण कł शकतो आिण Âयानुसार ते जािहरात तयार कł शकतात. उदा. भारतीय
úाहक िकंमतीबाबत संवेदनशील असतात, याचे िनरी±ण कłन, भारतीय úाहकांना
आकिषªत करÁयासाठी बनवलेÐया जािहरातé¸या अनेक सवलती आपणा समोर येतात.
३) इतर जािहरातéचे िवĴेषण:
िÓहºयुअलायझर दाखवलेÐया िकंवा ÿदिशªत केलेÐया इतर जािहरातéचे िनरी±ण कł
शकतो. तेथून िÓहºयुअलायझरला जािहरातीची कÐपना िमळू शकते.
munotes.in

Page 51

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
51 ४) Åयान साधना / एकाúता कृती :
िÓहºयुअलायझर Åयान कł शकतो आिण संपूणª ल± जािहरातीवर क¤िþत कł शकतो. ही
सखोल एकाúता Âयाला सजªनशील जािहरातीसाठी ŀÔयमान करÁयास स±म कł शकते.
५) चचाª:
िÓहºयुअलायझर Âया¸या मनात असलेÐया सजªनशील कÐपनांबĥल त² िकंवा Âया¸या
गटाशी चचाª कł शकतो. ही चचाª सजªनशील जािहरातéना िÓहºयुअलायझ करÁयास स±म
कł शकते.
३.५ खरेदी हेतू ३.५.१.अथª आिण Óया´या:
ÿÂयेक खरेदीमागे खरेदीचा हेतू असतो. हे िवचार, भावना, उÂकट भावना आिण
अंतःÿेरणेचा संदभª देते, जे खरेदीदारांमÅये उÂपादन खरेदी करÁयाची इ¸छा जागृत
करतात. दुसöया शÊदांत, खरेदीचा हेतू Ìहणजे úाहक उÂपादन का खरेदी करतो हे कारण
आहे. उदा. जेÓहा एखादी Óयĉì भूक लागते तेÓहा तो अÆनधाÆय खरेदी करतो िकंवा िनवारा
Ìहणून घर खरेदी करतो िकंवा आपÐया सवयी आिण छंदांसाठी तो काही वÖतू खरेदी
करतो. याचा अथª भूक, िनवारा, सवयी आिण छंद Ļा हेतूंनसाठी िवकत घेत आहेत.
úाहकांचे खरेदी हेतू हे उÂपादक आिण पुरवठादारांना जाणून घेणे महßवाचे आहे. खरेदी¸या
हेतूंचे िवĴेषण आिण मूÐयमापन केÐयानंतर, जािहरातदार सजªनशील जािहरात िवकिसत
कł शकतो.
ÿो. डी. जे. डंकन यां¸या मते, "खरेदीचे हेतू Ìहणजे ते ÿभाव िकंवा िवचार जे खरेदीसाठी
ÿेरणा देतात, कृती करÁयास ÿवृ° करतात आिण वÖतू आिण सेवां¸या खरेदीमÅये िनवड
िनिIJत करतात."
३.५.२ खरेदी हेतूचे ÿकार:
१) सुर±ा आिण संर±ण:
सुरि±ततेची िकंवा संर±णाची इ¸छा अनेक खरेदीवर पåरणाम करणारा महßवाचा खरेदीचा
हेतू आहे. उदाहरणाथª, लोक सुरि±तता लॉकर िवकत घेतात कारण Âयांना Âयांची रोकड,
दािगने इÂयादी चोरीपासून वाचवायचे असतात. Âयाचÿमाणे, लोक Âयां¸या जीवना¸या
सुरि±ततेसाठी जीवन िवमा पॉिलसी खरेदी करतात िकंवा ते रोगांपासून संर±णासाठी
औषधे खरेदी करतात.
२) आराम आिण सुिवधा:
आरामदायी आिण सोयीÖकर राहÁयाची इ¸छा हा देखील खरेदीचा हेतू आहे. आराम आिण
सोयीसाठी अनेक उÂपादने खरेदी केली जातात. उदा. ऑिफसला जाणारे लोक दुचाकì
खरेदी करतात कारण ते मुंबई¸या रÖÂयांवर अिधक आराम देते जेथे कामा¸या वेळेमÅये munotes.in

Page 52

जािहरात परीचय - II
52 जाÖत रहदारी असते. आरामदायी जीवन जगÁयासाठी आपण घरी वातानुकुलक, शीतपेटी,
धुलाई यंý इÂयादी खरेदी करतो.
३) सामािजक अिभमान आिण ÿितķा:
अनेक खरेदीदारांना काही उÂपादने बाळगÐयाचा अिभमान असतो ºयामुळे Âयांची
सामािजक ÿितķा िकंवा समाजात ÿितķा वाढते. उदा. िहरे, आिलशान कार आिण इतर
महागड्या वÖतूंची खरेदी.
४) ÿेम आिण आपुलकì:
इतरांबĥल ÿेम आिण आपुलकì हा खरेदीदारां¸या खरेदी िनणªयांवर ÿभाव पाडणारा हा
भ³कम खरेदी हेतू आहे. उदा. पती आपÐया पÂनीसाठी काही इले³ůॉिनक उपकरण खरेदी
कł शकतो. र±ाबंधना¸या िनिम°ाने भाऊ आपÐया बिहणीसाठी भेटवÖतू खरेदी कł
शकतो.
५) से³स अपील:
खरेदीदार काही उÂपादने खरेदी करतात, कारण Âयांना Âया¸या/ित¸या िवŁĦ िलंगाला
आकिषªत करायचे असते. उदा. ल§िगक आकषªणामुळे / साठी ľी िकंवा पुŁष परÉयूम,
कपडे इÂयादी खरेदी करणे.
६) करमणूक िकंवा आनंद:
खरेदीचा हेतू एखाīा Óयĉì¸या ÿितिøया आिण आनंदा¸या हेतू देखील ÿभािवत करतात.
जसे एखादी Óयĉì िचýपटाचे ितकìट िवकत घेते िकंवा मनोरंजन आिण आनंदा¸या उĥेशाने
मनोरंजन उīानात जाते.
७) सवय:
बरेच लोक िविशĶ उÂपादन िवकत घेतात कारण Âयांना Âयाची सवय असते. उदा. िनÓवळ
सवयीमुळे बरेच लोक िसगारेट आिण दाłचे सेवन करतात.
८) अथªÓयवÖथा:
अथªÓयवÖथा बचतीचा संदभª देते, ºयामुळे úाहकां¸या खरेदी¸या हेतूवर पåरणाम होतो.
उदा. लोक िबग बाजार आिण अमेझॉन वłन उÂपादने खरेदी करतात कारण वÖतू
सवलती¸या दरात उपलÊध आहेत आिण ते खरेदीवर बचत करतात.
९) इतर खरेदीचे हेतू:
• महÂवाकां±ा
• फॅशन
• भीती munotes.in

Page 53

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
53 • फायदा
• कुतूहल
• िशफारस
३.६ िवøì गुण िवøì िबंदू हे उÂपादनाचे िवशेष िबंदू आहेत ºयाचा उपयोग जािहरातदार लिàयत ÿे±कांना
उÂपादन खरेदी करÁयासाठी पटवून देÁयासाठी कł शकतात. हे लिàयत úाहकां¸या
मनात उÂपादनाची ÿितमा तयार करÁयात मदत करते. उÂपादनाचा सखोल अËयास
केÐयाने जािहरातदार उÂपादना¸या िवøìचे मुĥे शोधू शकतात जे खरेदीदारांना उÂपादन
खरेदी करÁयास ÿवृ° करÁयासाठी जािहरातीमÅये ठळक केले जाऊ शकतात. खालील
काही िवøì िबंदू आहेत:
उÂपादनाची िवशेष वैिशĶ्ये: उदा. िलझोल जंतुनाशक पृķभाग Öव¸छक - ९९. ९% जंतू
मारतो
• उÂपादनाची िकंमत: उदा. िबग बझार – ऐसा सÖता और अ¸छा कुछ नहé
• उÂपादनाचे फायदे: उदा. फेिवि³वक - चुटकì म¤ िचपकाये फेिवि³वक
• पयाªवरण अनुकूल उÂपादन: उदा. िसÖका ए लईडी िदवे
• उÂपादन वापरÁयाची सुरि±तता उÂपादन: उदा. आरआर केबÐस
• ऑफर: सवलत, कॉÌबो ऑफर, ए³सच¤ज ऑफर, हĮा इ.
• इतर
िवøìनंतरची सेवा:
हमी
कंपनीचे वय
कंपनीचे पुरÖकार
उÂपादनाची िटकाऊपणा
वेग
ÿितķा
हĮे
munotes.in

Page 54

जािहरात परीचय - II
54 ३.७ अपील ३.७.१अथª:
ÿÂयेक जािहराती हे लिàयत úाहकांना आवाहन असते. उÂपादन/सेवा ÿितÖपÅयाªपे±ा ®ेķ
आहे आिण úाहकांनी ती खरेदी करावी, हे जािहरातीतील ÖपĶीकरण आवाहन आहे.
जािहरात अपील Ìहणजे एखाīा Óयĉì¸या गरजा, ÖवारÖये िकंवा इ¸छा ठळक कłन
एखाīा Óयĉìला उÂपाद न/सेवा िवकत घेÁयास ÿवृ° करणे. जे उÂपादन/सेवा वापरतात
Âयां¸याबĥल सकाराÂमक ÿितमा आिण मानिसकता तयार करÁयासाठी हे Łपारेखांकìत
केले आहे.
दुसöया शÊदांत, जािहरात आवाहन Ìहणजे úाहकांचे ल± वेधÁयासाठी आिण/िकंवा
उÂपादनािवषयी¸या Âयां¸या भावनांवर ÿभाव टाकÁयासाठी वापरÐया जाणायाª◌ा
ŀिĶकोनाचा संदभª. ही अशी गोĶ आहे जी लोकांना ÿवृ° करते, Âयां¸या आकांशा आिण
गरजांबाबत बोलते आिण Âयांची आवड उ°ेिजत करते.
जािहरात अिभकरण úाहकां¸या खरेदी िनणªयांवर ÿभाव टाकÁयासाठी िविवध ÿकार¸या
जािहरात आवाहनांचा वापर करतात. ते आवाहना भोवती जािहरात मोहीम तयार करतात.
३.७.२ अपीलांचे ÿकार:
१) भाविनक आवाहन:
उÂपादन िकंवा सेवा खरेदी करÁयासाठी úाहकां¸या सामािजक िकंवा मानिसक गरजा
लिàयत केÐया जातात. ते खूप चांगले कायª करतात कारण ते िकंमत संवेदनशीलता कमी
करतात आिण āँड इि³वटी मजबूत करतात. या वैिशĶ्यामुळे ते आिथªक मंदी¸या काळातही
चांगले काम करतात. उदा. जीवन िवमा. हे लोकां¸या भावनांना आकिषªत करते जे Âयांना
Âयां¸या सभोवताल¸या लोकांची काळजी घेÁयास स±म करते.
२) तकªसंगत आवाहन:
या ÿकार¸या जािहराती उÂपादन/सेवेसाठी úाहकां¸या Óयावहाåरक, कायाªÂमक िकंवा
उपयुĉतावादी गरजांवर ल± क¤िþत करतात. हे वैिशĶ्य, फायदे, एखाīा िविशĶ
उÂपादनाची मालकì िकंवा वापरÁयाची कारणे यावर जोर देते. उदा. हॉिलª³सची जािहरात
उंच, मजबूत आिण तीàण वाढÁयासाठी मुलाने Âयाचे सेवन करणे आवÔयक आहे हे
दशªिवते.
३) िवनोदी आवाहन:
िवनोदी आवाहन ÿकार ÿे±कांचे ल± वेधून घेÁयास मदत करतो. जेÓहा úाहकांना काहीतरी
िवनोदी आढळते तेÓहा úाहक जािहरात पाहतात, हसतात आिण सवाªत महßवाचे Ìहणजे ती
जािहरात ल±ात ठेवतात. उदा. हॅपी ड¤ट, कॅडबरी ५ Öटार ची जािहरात. इÂयादéनी Âयां¸या
जािहरातीत िवनोदी आवाहन वापरले आहे. munotes.in

Page 55

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
55 ४) युवा आवाहन:
या आवाहनामÅये तŁण सेिलिāटीज अशा ÿकारे उÂपादने वापरताना दाखवले आहेत कì
तŁण úाहकांना ते Âयां¸याशी जोडले गेले आहे असे वाटते. उदा. गािनªयर, पेÈसी, िहरो हŌडा
इ.
५) बँडवॅगन अपील:
या ÿकार¸या जािहरातéचा अथª असा आहे कì ÿÂयेकजण काहीतरी करत असÐयाने तुÌही
देखील गदêचा एक भाग Óहावे. उदा. मॅकडोनाÐड आपÐया úाहकांना आवाहन करते कì
Âयांनी लाखो आिण अÊजावधी úाहकांना सेवा िदली आहे. हे úाहकांना मॅकडोनाÐड
उÂपादने वापłन पाहÁयास ÿोÂसािहत करते.
६) भीतीचे आवाहन:
भीती हा देखील एक महßवाचा घटक आहे ºयाचा Óयĉéवर अिवĵसनीय ÿभाव पडतो.
úाहक Âयांची उÂपादने वापरÁयात अयशÖवी झाÐयास िवøेता नकाराÂमक पåरणाम
दशªिवÁयाचा ÿयÂन करतो. यामुळे úाहकां¸या मनात भीती िनमाªण होते आिण Âयांना
उÂपादन घेÁयास ÿवृ° केले जाते. सŏदयª आिण आरोµय उÂपादनां¸या िवपणन मोिहमेमÅये
आिण िवÌयामÅये देखील भीतीचा वापर केला जातो.
७) सेिलिāटी अपील:
लोकिÿय सेिलिāटéना āँडचे समथªन करÁयासाठी िनवडले जाते. लोक Âयां¸या आवडÂया
सेिलिāटीला पाहÁयासाठी आकिषªत होतात आिण उÂपादन खरेदी करतात. उदा. ल³स
साबण, गािनªयर इ.
८) तुलना आवाहन:
या अपीलमÅये úाहकांना संतुĶ करÁयाची āँडची ±मता ÿितÖपधê āँड¸या वैिशĶ्यांशी
तुलना कłन दाखवली जाते. उदा. टाइड अँड सफª, िवम बार आिण ए³सपटª बार
३.८ अिĬतीय िवøì ÿÖताव (यु एस पी) ३.८.१अथª:
युिनक सेिलंग ÿपोिझशन ही एक माक¥िटंग सं²ा आहे जी ÿितÖपÅयाªपे±ा िभÆन असलेÐया
उÂपादनाचे अिĬतीय वैिशĶ्य ठळक करते. úाहकांना देऊ केलेÐया उÂपादनाचा िकंवा
सेवेचा हा मु´य सकाराÂमक मुĥा आहे. ÿितÖपÅयाªĬारे ÿाÖतिवत न केलेÐया िविशĶ
फायīामुळे हे उÂपादन ÖपधाªÂमक बाजारपेठेत वेगळे बनवते.
• अिĬतीय: ÿÖताव हा Öपधªकापे±ा अिĬतीय आिण वेगळा असावा
• िवøì: नवीन úाहकांना आकिषªत करÁयासाठी ÿÖताव ठोस असणे आवÔयक आहे
• ÿÖताव: ÿÖतावाने úाहकांना िविशĶ लाभ ÿदान करणे आवÔयक आहे. munotes.in

Page 56

जािहरात परीचय - II
56 ३.८.२ (यु एस पी) उÂपादनांची उदाहरणे आहेत:
- डॉिमनोस : तुÌहाला ताजे, गरम िप»झा तुम¸या दारात ३० िमिनटांत िकंवा Âयापे±ा
कमी वेळेत सुपूदª केला जाईल िकंवा तो िवनामूÐय िदला जाईल.
- हेड अँड शोÐडर शँÌपो : डो³यातील कŌडा दूर करतो
- डोÓह साबण: कोरडया Âवचेसाठी खोल मॉइIJरायझर ÿदान करतो
- लाइफबॉय: सामाÆय साबणां¸या तुलनेत जंतूंपासून १००% चांगले संर±ण ÿदान
करते
- टाईड वॉिशंग पावडर : कमी िकमतीत शुĂ आिण सुगंधी कपडे धुऊन देते
३.९ अनुमोदक ३.९.१ अथª:
एंडोसªर Ìहणजे उÂपादन/सेवेचे समथªन करणारी Óयĉì. ते जािहरात केलेÐया
उÂपादनाबĥल मािहती देतात आिण उÂपादन / सेवांची ®ेķता दशªवून लिàयत ÿे±कां¸या
खरेदी िनणªयावर ÿभाव टाकतात.
३.९.२ अनुमोदकांचे ÿकार:
१) सेिलिāटी एंडोसªर:
सेिलāेटी हा असा ÿकार आहे जो ÿथम ओळखला जातो. ´यातनाम खेळाडू, अिभनेते,
िवनोदकार आिण मनोरंजन करणारे असू शकतात. सेिलिāटी हे लोकांसाठी ओळखले
जाणारे चेहरे आहेत. ´यातनाम अनुमोदकांना संदभª ÿदान करÁया¸या आिण लोकांना
उÂपादन िवकत घेÁयास ÿवृ° करÁया¸या ±मतेसाठी िनवडले जाते. उदा. हेमा मािलनी ते
आिलया भĘ यांची ल³स साबण जािहरात. रीबॉक जािहरात एम. एस. धोनी इ.
२) सामाÆय लोक :
आजकाल सामाÆय लोकांचा वापर वाढला आहे. कारण अनेकदा सेिलिāटé¸या िववादांमुळे
उĩवणारे नकाराÂमक पåरणाम टाळता यावे Ìहणून. उदा. डोÓह साबण जािहरात आिण िवम
िडशवॉश बार सामाÆय लोक वापरतात जे उÂपादन वापरÐयानंतर Âयांचे अनुभव सामाियक
करतात.
३) िनķावान úाहक:
कंपनीचे उÂपादन वापरणारे िनķावंत úाहक Âयांचा अनुभव ÿे±कांसोबत शेअर करÁयासाठी
जािहरातीत वापरता येतात. उदा. कोलगेटची जािहरात िजथे आई Ìहणते 'मी फĉ मा»या
कुटुंबासाठी कोलगेट वापरते'
munotes.in

Page 57

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
57 ४) त² अनुमोदक:
त²ांकडून सकाराÂमक पुनरावलोकने उÂपादना¸या िवøìसाठी समथªन ÿदान कł
शकतात. त² úाहकांना उÂपादन वापरÁयाबĥल तकª देतात. उदा. 'Èयुअर-इट' - वॉटर
Èयुåरफायर¸या जािहरातीत, डॉ³टर ते खरेदी करÁयाचा सÐला देतात.
५) सीईओ (िकंवा कंपनी अÅय±):
कंपनीचा अÅय± हा एक अÂयंत दुिमªळ ÿकारची जािहरात आहे, कारण ती ³विचतच
सावªजिनकåरÂया िदसून येते. जर सीईओ सावªजिनक Óयĉì असेल तर कंपनीचा सीईओ
वापर अिधक चांगले उÂपÆन कł शकतो. ÖटीÓह जॉÊसला Âया¸या उÂपादना¸या
जािहरातीत Öटार Ìहणून दाखवने,माइøोसॉÉट ने िबल गेट्स आिण अँपल सोबत केलेÐया
जािहरातीमÅये सीईओचा वापर उदा. आहे.
६) अिनमेटेड िकंवा काटूªन कॅरे³टर:
िवशेषत: मुलांना आकिषªत करÁयासाठी āँडचा ÿचार करÁयासाठी लोकिÿय काटूªन
कॅरे³टर िनवडले जातात. तसेच उÂपादनाची जािहरात करÁयासाठी काही अिनमेटेड पाýे
िवकिसत केली जातात. उदा. Óहोडाफोनने अिनमेटेड कॅरे³टर तयार केले होते - झू-झू, जे
खूप लोकिÿय होते आिण लोकां¸या ल±ात होते.
३.१० सेिलिāटी एʼnोजम¤ट्स / नामांिकत ÓयĉìĬारे समथªन ३.१०.१ अथª:
सेिलāेटी हेच ÿथम ओळखले जातात. ´यातनाम खेळाडू, अिभनेते, िवनोदकार आिण
मनोरंजन करणारे असू शकतात. सेिलिāटी हे लोकांसाठी ओळखले जाणारे चेहरे आहेत.
´यातनाम अनुमोदकांना संदभª ÿदान करÁया¸या आिण इतरांना पटवून देÁया¸या
±मतेसाठी िनवडले जाते. उदा. हेमा मािलनी ते आिलया भĘ यांची ल³स साबण जािहरात.
रीबॉक जािहरात एम एस धोनी इ.
३.१०.२ ÿिसĦ Óयĉé¸या समथªनाचे फायदे:
१) āँड ÿितमा तयार करणे :
सेिलिāटी समथªन लàय úाहकां¸या मनात āँड ÿितमा तयार करÁयास मदत करते. हे
जािहरात पुनरावलोकन मूÐय देखील सुधारते, ºयामुळे úाहकांना जािहरात दीघª
कालावधीसाठी ल±ात राहते. उदा. हेमा मािलनीपासून ते आिलया भĘपय«त¸या
अिभनेÂयांनी ल³स साबणाची एन्-डोसªम¤ट. सलमान खानची री-िÓहटल टॅबलेट जािहरात.
२) āँडची ओळख वाढवते:
एखाīा āँडला ÿवेश देÁयासाठी सुÿिसĦ सेिलिāटी वापरणे देखील नवीन लिàयत
ÿे±कांना आकिषªत केले जाऊ शकते ºयांनी कदािचत जािहरात केलेले उÂपादन पूवê कधी
खरेदी केले नसेल. पण आता ते खरेदी करतील कारण Âयांचा आवडता अिभनेता िकंवा munotes.in

Page 58

जािहरात परीचय - II
58 øìडा Öपधªक ते उÂपादन वापरत आहे. उदाहरणाथª, मायकेल जॉडªनने नायके¸या एअर
जॉडªन Öनीकसª¸या यशाला चालना िदली, जी १९८५ मÅये सादर केली गेली आिण
आजही लोकिÿय आहेत.
३) बाजारपेठेचा िवÖतार:
ÿिसĦ Óयĉéचे समथªन िविवध úाहक आिण नवीन बाजारपेठांपय«त पोहोचÁयास स±म
करते. याचा पåरणाम जािहरातé¸या उÂपादनासाठी बाजारपेठेत िवÖतार होतो.
४) āँडची िवĵासाहªता िनमाªण करते:
Âयां¸या आवडÂया सेिलिāटéशी संलµनतेमुळे, लोकांचा Âयां¸या āँडवर िवĵास िनमाªण होतो.
आवडÂया सेिलāेटीने केलेले समथªन úाहकांना खाýी देतात कì उÂपादनाची गुणव°ा
Âयां¸या अपे±ा पूणª करेल.
५) āँड ÓयिĉमÂव िवकिसत करते:
सेिलिāटéनी केलेले समथªन, जरी ते काÐपिनक पाý असले तरीही, āँड ÓयिĉमÂव Öथािपत
करÁयात मदत कł शकते. ते ÓयिĉमÂव हे आणखी एक नातेसंबंध िनमाªण साधन बनते
ºयाचा वापर úाहकांची िनķा, संदेश धारणा आिण िवøì सुधारÁयासाठी केला जाऊ
शकतो.
६) नवीन उÂपादनासाठी ओळख:
āँड एन-डोसªम¤टसाठी सेिलिāटéचा वापर केÐयाने बाजारात नवीन उÂपादनासाठी ल±
वेधÁयात मदत होऊ शकते. उदाहरणाथª, नायजेåरयातील लोकिÿय संगीतकार टू फेस
इिडिबया ने जेÓहा एयरटेल (एक दूरसंचार सेवा ÿदाता) चे समथªन केले, तेÓहा बरेच लोक
Âयां¸या उÂपादनांकडे आिण सेवेकडे आकिषªत झाले.
७) कॉपōरेट ÿितमा पुनबा«धणीसाठी मदत:
सुमारे एक दशकापूवê, जेÓहा कॅडबरी इंिडया, देशातील सवाªत मोठी आिण सवाªिधक
ÿशंसनीय चॉकलेट कंपनी, úाहकां¸या घसरत चाललेÐया आÂमिवĵासाशी आिण
चॉकलेट्समÅये कृमé¸या ÿादुभाªवा¸या अहवालांमुळे उĩवलेÐया समÖयांशी झुंज देत होती,
तेÓहा ती बहòधा सवō°म होती. पीआर धोरण. कंपनीने लवकरच नवीन पॉली-Éलो
पॅकेिजंगचा अवलंब केला असला तरी, āँडची भाविनक समानता आिण úाहकांमधला
िवĵास पुनस«चियत करÁयात ÿÂय±ात मदत केली ती Ìहणजे िफÐम Öटार अिमताभ ब¸चन
यांनी āँडला केलेली माÆयता. लवकरच, úाहकांनी "कुछ खास है िजंदगी म¤" ÿितसाद देत
पुÆहा वापर सुŁ केला.
३.१०.३ ÿिसĦ Óयĉé¸या समथªना¸या मयाªदा:
१) महाग: सेिलिāटéĬारे āँडला माÆयता देणे हा Âया¸याशी संबंिधत खचª असेल तो काही
Óयवसायांना परवडणार नाही. उÂपादनां¸या जािहरातीसाठी सेिलिāटéकडून करोडो
Łपये आकारले जातात. munotes.in

Page 59

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
59 २) एकापे±ा जाÖत समथªन: एक सेिलिāटी एकाच उīोगातील अनेक āँड्सचे समथªन
कł शकते. यामुळे āँडबĥल ÿे±कां¸या िवĵासाहªतेवर पåरणाम होऊ शकतो. उदा.
अिमताभ ब¸चन आिण शाहŁख खान यांसारखे सेिलिāटी अनेक āँड्सचे समथªन
करतात ºयामुळे एखाīा Óयĉìला Âयांचे समथªन केलेले सवª āँड पुनरावलोकन करणे
कठीण होते.
३) सेिलिāटी ÓयिĉमÂव आिण माÆयताÿाĮ āँड जुळत नाही: सेिलिāटीचे ÓयिĉमÂव
आिण माÆयताÿाĮ āँड यां¸यात िवसंगती असू शकते ºयामुळे सेिलिāटी केवळ Âयाची
िवĵासाहªता गमावत नाही तर Âयांनी माÆयता िदलेÐया āँडवरही ÿij उपिÖथत
करतात. उदाहरणाथª, िवराट कोहलीने गेÐया िøकेट िवĵचषकादरÌयान फेअरनेस
øìमला माÆयता िदली तेÓहा अनेकां¸या भुवया उंचावÐया, Âयामुळे एक आशादायक
िøकेटपटू िनÕप± उÂपादनाला माÆयता का देईल असा ÿij लोकांना पडला.
४) घोटाळे: सेिलिāटी घोटाÑयांमÅये सामील असू शकतो ºयामुळे तो/ती ºया āँडचे
समथªन करत आहे Âया¸या ÿितमेवर िवपåरत पåरणाम होऊ शकतो. उदा.
सेिलिāटéĬारे मॅच िफि³संग घोटाÑयांचा Âयां¸याĬारे समथªन केलेÐया उÂपादना¸या
मागणीवर िवपरीत पåरणाम होऊ शकते.
५) िववाद: सेिलिāटी िववादात अडकू शकतात ºयामुळे Âयांनी समथªन केलेÐया āँड¸या
ÿितमेला हानी पोहोचू शकते. उदा. ऑÖůेिलयाचा माजी लेगिÖपनर शेन वॉनª
बाबाªडोस¸या एका बारमÅये पफ ओढताना िदसला. यामुळे तो 'िनकोरेट' (ती एक
¸युइंगम आहे जो धुăपान करÁयास मदत करतो) āँडला माÆयता देत होता Âयाबाबत
समÖया िनमाªण झाÐया होÂया.
६) समथªन आिण वापर यां¸यातील अंतर: āँडचे समथªन करणारे सेिलिāटी कदािचत ते
वापरत नाहीत. उदा. शाहŁख खानला बाथ टबमÅये दाखवणारी ल³सची जािहरात
ÿे±कां¸या पचनी पडली नाही.
३.११ उ¸च सहभाग उÂपादने (एच आय पी) ३.११.१ अथª:
उ¸च सहभाग असलेले उÂपादन हे असे उÂपादन असते ºयामÅये Óयापक िवचार ÿिøया
समािवĶ असते आिण úाहक शेवटी खरेदीचा िनणªय घेÁयापूवê अनेक चलांचा िवचार करतो.
बयाªच वेळा, उ¸च सहभाग उÂपादनांमÅये एकािधक ÿभावकांचा समावेश असतो जे
खरेदीदारास उÂपादन खरेदी करÁयासाठी ÿभािवत करतात. उदाहरणाथª, जेÓहा एखाīा
Óयĉìला बी एम डÊलू (BMW) कार खरेदी करायची असते, तेÓहा तो कारचा आढावा
घेÁयासाठी Âयाचे कुटुंबीय, िमý आिण इतरांना सामील कłन घेतो. Âया कार¸या
वैिशĶ्यांबĥल तो इंटरनेटवर देखील संशोधन करेल. सवª मािहती घेतÐयानंतर तो कार
खरेदी करणार होता. अशी उÂपादने úाहकांचे ÓयिĉमÂव, मानक आिण जीवनशैली
दशªवतात.
munotes.in

Page 60

जािहरात परीचय - II
60 ३.११.२ एच आय पी (HIP) ची वैिशĶ्ये:
१) उ¸च िकंमत:
उ¸च सहभाग उÂपादने िकंमत उ¸च असते. उ¸च िकंमतीमुळे, úाहक असे उÂपादन खरेदी
करÁयापूवê अनेक वेळा िवचार करतो. उदा. घर, कार, महागडी घड्याळे, परÉयूम
इÂयादéची खरेदी जाÖत िकंमतीची असते आिण Âयामुळे Âयात जाÖत सहभाग आवÔयक
असतो.
२) िभÆनता महÂवाची आहे:
उ¸च सहभाग उÂपादनांना उÂपादनांमÅये फरक आवÔयक आहे. उदाहरणाथª, मॅकबुक ÿो
वी/एस डेल ए³सपीएस १३ मÅये Âयां¸यात फरक करणारे बरेच गुण आहेत आिण हे वेगळे
करणारे घटक आवÔयक आहेत. हे घटक úाहकांना िनणªय घेÁयास ÿवृ° करÁयासाठी पुरेसे
मूÐय िनमाªण करतात.
३) úाहकाला जाणवलेली जोखीम:
उ¸च िकंमतीमुळे आिण अिधक¸या गुंतवणूक उÂपादनांकडून úाहकां¸या जाÖत अपे±ांमुळे,
अशा उÂपादनां¸या खरेदीमÅये एक किथत धोका असतो. जर तुÌही एखादे उÂपादन खरेदी
केले आिण मोठ्या ÿमाणात पैसे गुंतवूनही ते तुम¸या अपे±ेनुसार काम करत नसेल तर?
४) उपलÊध मािहती / कंपनी संÿेषण:
úाहक खरेदी करÁयापूवê उÂपादनाबĥल अिधक मािहती शोधतो. उदाहरणाथª, जेÓहा
एखाīाला मॅकबुक खरेदी करायचे असेल, तेÓहा Âयाला मॅकबुक आिण िवंडोज
लॅपटॉपमधील फरक कळेल. अशा अनेक वेबसाइट्स आहेत ºया उÂपादनांमधील तुलना
स±म करतात. Âयाचÿमाणे, अनेक पुनरावलोकन साइट्स आहेत ºया टेिलिÓहजन, उ¸च
®ेणीतील कार, úाहक उपकरणे िकंवा इतर कशाचीही तुलना करतात. या पुनरावलोकन
साइट्स उÂपादनाची बरीच अितåरĉ मािहती देतात, ºयामुळे úाहकांना िनणªय घेÁयात
मदत होते. केवळ वेबसाइटच नाही तर ई-āोशर, मुिþत मािहतीपýके, ई-कॉमसª पृķे ही सवª
úाहकांना उÂपादनाची मािहती गोळा करÁयात मदत कł शकतात. úाहकाकडे िजतकì
अिधक मािहती असेल, िततकì तो उÂपादन खरेदी करेल. Âयामुळे िवपणन संÿेषण
िचÆहांिकत आहेत आिण वापरकÂया«ना चांगली मािहती आहे याची खाýी करणे हे संÖथे¸या
िवपणन ÓयवÖथापकाचे काम आहे.
५) िवøìनंतरची सेवा:
अनेक वेळा úाहक उ¸च गुंतलेली उÂपादने खरेदी करत नाहीत कारण Âयाची िवøìपIJात
सेवा खराब असते. उदा. ºया कारचे Öपेअर पाट्ªस भारतात उपलÊध नाहीत अशा कारला
úाहक पसंती देऊ शकत नाहीत. िवøìनंतरची सेवा आिण úाहकांचे समाधान िजतके चांगले
असेल, िततकेच उ¸च सहभाग असलेले उÂपादन पुÆहा पुÆहा िवकले जाÁयाची श³यता
जाÖत असते. munotes.in

Page 61

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
61 ६) खरेदीची पुनरावृ°ी:
úाहक कमी कालावधीत उ¸च सहभाग असलेÐया उÂपादनांची खरेदी पुÆहा कł शकत
नाहीत. उदा. एका मÅयमवगêय úाहकाने कार खरेदी केली. ती गाडी तो िकमान १०-१५
वष¥ वापरणार Ļा हेतूने खरेदी केली असते. तो लगेच दुसरी कार घेÁयाचा िनणªय घेणार
नाही.
३.१२ कमी गुंतलेली उÂपादने (एल आय पी) ३.१२.१ एल आय पी (LIP) ची वैिशĶ्ये:
१) कमी िकंमत:
कमी िकंमत सहभाग असलेले उÂपादन हे साधारणपणे कमी िकमतीचे असते. िकंमत कमी
असÐयाने, खरेदी करÁयापूवê úाहक अनेक वेळा िवचार करत नाही. उदा. साबणाची िकंमत
खूपच कमी आहे आिण बहòतेक सवª साबण समान कायª करतात. Âयामुळे, साबण खरेदीत
सहभािगता कमी आहे.
२) जाÖत फरक नाही:
कमी सहभाग असलेÐया उÂपादनांमÅये फारसा फरक नसतो. उदा. कोका कोला आिण
पेÈसी िकंवा िबÖलेरी आिण ए³वािफना सार´या उÂपादनांमÅये Âयां¸या वैिशĶ्यांमÅये
फारसा फरक नसतो. िबÖलेरी उपलÊध नसÐयास, úाहक ए³वािफना िकंवा उपलÊध
असलेले इतर कोणतेही िमनरल वॉटर āँड खरेदी करेल.
३) कमी जोखीम घटक:
िकंमत कमी असÐयाने कमी गुंतलेÐया उÂपादनां¸या खरेदीमÅये कोणताही धोका नाही.
Âयामुळे अशा उÂपादना¸या खरेदीमÅये úाहक फारसा गुंतत नाही. उदा. िचÈस िकंवा
चॉकलेट्स खरेदी करताना úाहक खूप कमी िवचार करेल.
४) āँड िÖविचंग:
जाÖत फरक नसÐयामुळे आिण खरेदीमÅये जोखीम कमी असÐयाने, जेथे कमी सहभाग
असलेÐया खरेदीचा समावेश आहे तेथे भारी āँड िÖविचंग आहे. úाहक कदािचत एकाच
āँडला िचकटून राहणार नाहीत आिण ते बाजारात नवीन āँड तपासत राहतील.
५) उपलÊधता आिण िवतरण:
खरेदी िनणªय घेÁयासाठी उÂपादनाची उपलÊधता हा ÿमुख िनकष आहे. उदा. एका
úाहकाला आईÖøìम ¶यायचे आहे पण Âयाचा आवडता āँड दुकानात उपलÊध नाही. तो
सहज दुसरा āँड खरेदी करेल. Âयाला जे आवडते इतके हे आवडणार नाही, पण ते
आइÖøìम असेल आिण तो Âयाचा आनंद घेईल. úाहक फĉ āँडेड आईÖøìम¸या
उपलÊधतेची वाट पाहत नाही. अशा ÿकारे, कमी सहभाग असलेÐया उÂपादनाचे िवतरण
िजतके चांगले होईल, िततकì िवøì अिधक होईल. munotes.in

Page 62

जािहरात परीचय - II
62 ३.१३ सारांश सजªनशीलता Ìहणजे नवीन आिण योµय असणे. ही नवीन अिĬतीय आिण योµय कÐपना
िनमाªण करÁयाची ±मता आहे जी संवादा¸या समÖयेचे िनराकरण Ìहणून वापरली जाऊ
शकते. जािहरातीतील सजªनशीलता महßवाची असते कारण ती úाहकांचे ल± वेधून घेते,
āँड ÿितमा िवकिसत करते, ÖपधाªÂमक फायदा िनमाªण करते, िवøì वाढवते, जािहरात
ल±ात ठेवते, सकाराÂमक ŀĶीकोन िवकिसत करते इÂयादी.
िøएिटÓह āीफ हे एक दÖतऐवज आहे जे सजªनशील कायªसंघ, जािहरात अिभकरणास
िकंवा Łपारेखकरास ÿभावी जािहरात मोहीम रेखांिकत करÁयासाठी ÿकÐपाबĥल
तपशीलवार ÖपĶ करते. जािहरात मोिहमे¸या नमूद केलेÐया उिĥĶांपय«त सवō°म कसे
पोहोचायचे यावर सजªनशील कायªसंघाला मागªदशªन करणारी ÿाłप Ìहणून हे कायª करते.
जािहरादारांची उिĥĶे समजून घेणे, कमªचाöयांना मािहती िवदा, ÿेरणा आिण आÂमिवĵास
ÿदान करणे, सवा«ना मािहती ÿदान करणे, पुनरावलोकन करÁयायोµय आिण नŌदणीकृत
केलेले दÖतऐवज इÂयादी आवÔयक आहे.
िÓहºयुअलायझेशन ही कÐपनांची सजªनशील कÐपना आहे, जी ÿभावी जािहरात संदेशात
łपांतåरत होते. जािहरात पूणª झाÐयावर ती कशी िदसेल याची मनात कÐपना करÁयाची
±मता आहे. िÓहºयुअलायझेशनची िविवध तंýे Ìहणजे सहवास, िनरी±ण, इतर जािहरातéचे
िवĴेषण, Åयान, चचाª इÂयादी.
खरेदीचा हेतू Ìहणजे úाहक उÂपादन का खरेदी करतो याचे कारण. सुर±ा आिण संर±ण,
आराम आिण सुिवधा, सामािजक अिभमान आिण ÿितķा , ÿेम आिण आपुलकì, ल§िगक
आकषªण, करमणूक िकंवा आनंद, सवय, अथªÓयवÖथा, महßवाकां±ा, फॅशन, भीती, लाभ,
कुतूहल, िशफारस इÂयादी िविवध खरेदीचे हेतू आहेत.
सेिलंग पॉइंट्स हे उÂपादनाचे िवशेष मुĥे आहेत ºयाचा वापर जािहरातदार लिàयत
ÿे±कांना उÂपादन खरेदी करÁयासाठी पटवून देÁयासाठी कł शकतात. िविवध िवøì
िबंदूंमÅये उÂपादनाची िवशेष वैिशĶ्ये, उÂपादनाची िकंमत, उÂपादनाचे फायदे, पयाªवरणास
अनुकूल उÂपादन, उÂपादन वापरÁयाची सुरि±तता, ÿÖताव, िवøì-पIJात-सेवा, हमी,
कंपनीचे कायªकाळ, कंपनीचे पुरÖकार इÂयादéचा समावेश होतो.
जािहरात अपील Ìहणजे úाहकांचे ल± वेधÁयासाठी आिण/िकंवा उÂपादनािवषयी¸या
Âयां¸या भावनांवर ÿभाव टाकÁयासाठी वापरÐया जाणाöया ŀिĶकोनाचा संदभª. अपीलचे
िविवध ÿकार Ìहणजे भाविनक आवाहन, तकªशुĦ आवाहन, िवनोदी आवाहन , युवा
आवाहन, बँडवॅगन अपील, भीतीचे आवाहन, सेिलिāटी अपील, तुलना आवाहन इ.
युिनक सेिलंग ÿपोिझशन ही एक माक¥िटंग सं²ा आहे जी ÿितÖपÅयाªपे±ा िभÆन असलेÐया
उÂपादनाचे अिĬतीय वैिशĶ्य ठळक करते. úाहकांना देऊ केलेÐया उÂपादनाचा िकंवा
सेवेचा हा मु´य सकाराÂमक मुĥा आहे. उदा. डोिमनोज: तुÌहाला ताजे, गरम िप»झा
तुम¸या दारात ३० िमिनटांत िकंवा Âयापे±ा कमी वेळेत िवतåरत केला जाईल िकंवा तसे न
झाÐयास िवनामूÐय देईल. डोके आिण खांदे: कŌड्या पासून मुĉता. munotes.in

Page 63

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
63 सेिलिāटी अÆडॉसªम¤टचे अनेक फायदे आहेत जसे कì āँड इमेज तयार करणे, āँड वाढवणे,
ओळख वाढवणे, बाजारपेठेचा िवÖतार करणे, āँडची िवĵासाहªता िनमाªण करणे, āँड
ÓयिĉमÂव िवकिसत करणे इÂयादी. Âयाचे काही तोटे देखील आहेत जसे कì महाग,
एकापे±ा जाÖत समथªन, िवसंगत सेिलिāटी ÓयिĉमÂव आिण āँडचे समथªन केलेले घोटाळे
आिण सेिलिāटéचे िववाद आिण असेच बरेच काही.
उ¸च सहभाग असलेले उÂपादन हे असे उÂपादन असते ºयामÅये Óयापक िवचार ÿिøया
समािवĶ असते आिण úाहक शेवटी खरेदीचा िनणªय घेÁयापूवê अनेक चलांचा िवचार करतो.
अशा उÂपादनांची िकंमत जाÖत असते, úाहकांचे राहणीमान दशªवते, ते खरेदी करÁयापूवê
सखोल मािहती आवÔयक असते आिण úाहक ते खरेदी करÁयापूवê बराच वेळ आिण ÿयÂन
खचê करतात.
एंडोसªर Ìहणजे उÂपादन/सेवेचे समथªन करणारी Óयĉì. ते जािहरात केलेÐया
उÂपादनाबĥल मािहती देतात आिण उÂपादन / सेवांची ®ेķता दशªवून लिàयत ÿे±कां¸या
खरेदी िनणªयावर ÿभाव टाकतात. िविवध ÿकारचे एंडोसªसª सेिलिāटी एंडोसªर असू
शकतात.
३.१४ ÖवाÅयाय åरĉ Öथानांची पुतê करा
१) जािहरातीतील सजªनशीलता _________ मÅये मदत करते (िवøì कमी करÁयात,
नकाराÂमक वृ°ी िवकिसत करÁयात, āँड ÿितमा िवकिसत करÁयात)
२) ________________ हा एक दÖतऐवज आहे जो सजªनशील कायªसंघ, जािहरात
एजÆसी िकंवा िडझायनरला ÿभावी जािहरात मोिहमेची रचना करÁयासाठी ÿकÐपाबĥल
तपशीलवार ÖपĶ करतो. (िøएिटÓह āीफ , िøएिटÓह āेक, िøएिटÓह āेन)
३) __________ Ìहणजे जािहरातीसाठी कÐपना तयार करÁयासाठी एखाīा गोĶीची
कÐपना करणे. (Óह¸युªअलायझेशन, िÓहºयुअलायझेशन, िÓहजनलायझेशन)
४) ______________ हे िÓहºयुअलायझेशन तंýांपैकì एक आहे. (संघटना, िनरी±ण,
दोÆही)
५) ______________ Ìहणजे úाहक उÂपादन का खरेदी करतो या कारणाचा संदभª
देतो. (खरेदीचा हेतू, सजªनशील संि±Į, समथªन)
६) जािहराती ____________ Ìहणजे एखाīा Óयĉì¸या गरजा, आंतर-आÖथा िकंवा
इ¸छा ठळक कłन एखाīा Óयĉìला उÂपादन/सेवा खरेदी करÁयास ÿवृ° करते. (ÿे±क,
ऑिडओ, आवाहन)
७) जािहरातéमÅये, यु एस पी Ìहणजे ________________ ( युिनक सेिलंग ÿपोिझशन,
युिनक सेिलंग ÿोड³ट, युिनक सेिलंग ÿाईस) munotes.in

Page 64

जािहरात परीचय - II
64 ८) ________________ हे जािहरातीतील उÂपादन/सेवांचे समथªन करणारे आहे.
(एकिनķ úाहक , अिनमेटेड पाý, दोÆही)
९) आिलशान कार हे _______________ गुंतलेÐया उÂपादनाचे उदाहरण आहे. (उ¸च,
िनÌन, कोणतेही नाही)
१०) शाÌपू हे _______________ सहभाग उÂपादनाचे उदाहरण आहे. (उ¸च, िनÌन,
कोणतेही नाही)
खालील सं²ांचे ÖपĶीकरण करा
१) जािहरातीतील सजªनशीलता
२) िøएिटÓह āीफ
३) िÓहºयुअलायझेशन
४) हेतू खरेदी करणे
५) सेिलंग पॉइंट्स
६) ÿिसĦ Óयĉéचे समथªन
७) एच आय पी
८) एल आय पी
थोड³यात उ°र īा
१) जािहरातीतील सजªनशीलतेचे महßव ÖपĶ करा.
२) िøएिटÓह āीफवर एक टीप िलहा.
३) जािहरातéमधील िÓहºयुअलायझेशन¸या िविवध तंýांची चचाª करा.
४) खरेदीचा हेतू काय आहे जािहरातéमधील खरेदीचे िविवध हेतू ÖपĶ करा.
५) िवøेÂयांĬारे जािहरातीत वापरलेले िविवध िवøì िबंदू उदाहरणा¸या मदतीने ÖपĶ करा.
६) जािहरातीत अपीलचे ÿकार कोणते आहेत?
७) यु एस पी वर टीप िलहा.
८) िविवध ÿकार¸या अनुमोदकांचे वणªन करा
९) ÿिसĦ Óयĉé¸या समथªनाचे फायदे आिण तोटे िवÖतृत करा.
१०) उ¸च सहभाग उÂपादने आिण कमी सहभाग उÂपादनांमÅये फरक करा munotes.in

Page 65

जािहरातीतील सजªनशीलतेची मूलभूत तßवे
65 संदभª http://www. zeepedia.com/read.php%3Fcreativity_in_advertising_three_a
spects_are_most_accepted_four_rules_of_creativity_advertising_and_pr
omotion%26b%3D34%26c%3D18
https://www.slideshare.net/mobile/VriddhiSharma/buying -motives -
40990347
http://www.yourarticlelibrary.com /products/classification -of-buying -
motives -product -buying -and-patronage -buying/22154
https://www.mbaskool.com/business -concepts/marketing -and-strategy -
terms/8529 -unique -selling -point.html
https://www.optimizely.com/optimization -glossary/unique -selling -point/
https://wambam.com/importance -creative -brief/
https://www.workamajig.com/blog/creative -brief
https://www.pipefy.com/blog/online -marketing/what -is-a-creative -brief-
briefing/
https://www.upwork.com/hiring/design/how -to-create -an-effective -
creative -brief/
http://www.masscommunicationtalk.com/good -advertising -copy -
attributes -visualization -and-layout.html
https://www.google.com/search ?


***** munotes.in

Page 66

66 ४
जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
ÿकरण संरचना
४.० उिĥĶे
४.१ पåरचय
४.२ कॉपीरायिटंग¸या आवÔयक गोĶी
४.३ जािहरात कॉपीचे घटक
४.४ जािहरात कॉपीचे ÿकार
४.५ मांडणीची तßवे
४.६ िचýणाचे महßव
४.७ अंमलबजावणी शैली
४.८ िजंगÐस आिण संगीताचे महßव
४.९ Öटोरीबोडªची संकÐपना
४.१० जािहरात पåरणामकारकता तपासÁया¸या पĦती
४.११ सारांश
४.१२ ÖवाÅयाय
४.० उिĥĶे ÿकरणाचा अËयास केÐयानंतर िवīाथê खालील घटकांबाबत स±म होतील:
• जािहरात ÿत पåरभािषत करणे आिण आवÔयक जािहरात ÿत जाणून घेणे
• िविवध घटक आिण जािहरात कॉपीचे ÿकार ÖपĶ करणे
• िचýण आिण Öटोरीबोडª¸या महßवावर चचाª करणे
• जािहरातéमधील िजंगÐस आिण संगीताचे महßव समजून घेणे
• जािहराती¸या पूवª आिण नंतर¸या पåरणामकारकतेचे मूÐयांकन करÁयासाठी वापरÐया
जाणाöया िविवध तंýे जाणून घेणे
४.१ पåरचय कॉपीरायिटंग हा केवळ लेखनाशी संबंिधत नाही. कोणÂया कंपनीला बाजारपेठीय करायचे
आहे आिण úाहकांना काय हवे आहे यामधील पूल बांधून बाजारा¸या Ńदयात आिण
मनापय«त पोहोचणे हे आहे. munotes.in

Page 67

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
67 कॉपीरायिटंग ही शÊदांचा ढाचा/लय वळवून वापर करÁयाची कला आहे जी
वाचकांना/ÿे±कांना उÂपादक कृती करÁयास ÿवृ° करते. कॉपीरायिटंग हे āँडचा ÿचार
करणे, āँडबĥल जागłकता पसरवणे या उĥेशाने देखील केले जाते. हे सामािजक मोिहमेत
महßवाची भूिमका बजावते आिण ÿे±कांना िविशĶ ŀिĶकोनातून पटवून देÁयास मदत करते.
४.२ कॉपीरायिटंग¸या आवÔयक बाबी १) मुĥेसूद :
बहòतेक वाचक छोट्या जािहरातéकडे आकिषªत होतात. संि±Į असणे Ìहणजे शÊद कमी
करणे िकंवा वा³ये तोडणे नÓहे. अथाªला ध³का न लावता शÊद काढून टाकणे आिण बदलणे
हे अÂयंत सूàम काम आहे. हे गाËयात आघात करते; हे सवª कÓहर करÁयासाठी मुĥेसूद
असणे गरजेचे आहे. उदा: मथळा "दररोज वाढ दररोज हॉिलª³स"
२) ÖपĶता:
एक ÖपĶ ÿत अशी आहे जी वाचकांनी सहज आिण पटकन वाचली आिण आÂमसात करणे.
हे िनःसंिदµध आिण Öवतः ÖपĶीकरणाÂमक आहे. अÔया गोĶीस ते लगेच आकिषªत
होतात.तसेच ते ÖपĶता अथª लावÁयासाठी सुगावा देतात. ÿतéचा अथª लागाÁयास पुढील
गोĶी पåरणाम करतात जसे Öथािनक परंपरा सवयी, चालीरीती आिण राÕůीयÂव यासारखे
घटक उदा.: मुलéसाठी फेयर अँड लÓहली øìम आिण मुलांसाठी फेयर अँड हँडसम øìम.
३) योµय:
एखादी ÿत योµय आहे जेÓहा ती संभाÓयते¸या गरजा आिण सं´यांशी जुळते. योµय ÿत
िलिहणे ही अशा शÊदांत मांडÁयाची कला आहे ºयातून उÂपादन घेÁयाची तीĄ इ¸छा
िनमाªण होते जेथे उÂपादनाची वैिशĶ्ये िकंवा गुण úाहकां¸या मालकìची इ¸छा पूणª करतात.
कॉपीरायटरने Öवतःला úाहका¸या िÖथतीत राहóन ÿितस योµय बनवायचे आहे. उदा.:
एखादी गोĶ योµय सा¸यात आहे Ìहणून Âयावर अवलंबून राहó नका - फो³सवॅगनचे मूळ
गाडीचे भाग.
४) वैयिĉक Öपशª:
कॉपीमÅये उÂपादन िकंवा सेवेबĥल मािहती आिण तÃये असणे आवÔयक आहे परंतु Âयावर
ल± क¤िþत करÁयाचा मुĥा नाही, úाहक आिण Âयां¸या गरजा, आकांशा, इ¸छा आिण
उÂपादनाबĥल¸या Âयां¸या भावना यावर ल± क¤िþत केले पािहजे. हे िवकÁयास मदत करते.
एक वैयिĉक ÿत संभाÓयतेवर क¤िþत आहे. ही एक वैयिĉक अपीिलय ÿत आहे. जी 'भावी'
ते 'उÂपादन' ऐवजी 'उÂपादन' ते 'संभाÓय' असे आहे. ÿतला ‘आपण अिभवृ°ी’ आहे.
उदा.लॅ³मे डीप पोर ³लीिनंगची जािहरात “तुम¸या चेहöयावर बरेच काही िदसते” या
मथÑयाने सुł होते.

munotes.in

Page 68

जािहरात परीचय - II
68 ५) वाÖतिवकता:
जािहरात संदेशाची िवĵासाहªता िकंवा पत ÿामािणकपणा¸या मयाªदेवर ठरवली जाते.
जािहरात चांगली होÁयासाठी सÂय असणे आवÔयक आहे. कॉपीमÅये नमूद केलेली
िदशाभूल करणारी आिण अÓयावसाियकपणे सादर केलेली तÃये केवळ िवøì गृहा¸या
ÿितķेला हानी पोहोचवतात. úाहकांची मने िजंकÁयाचा एक िनिIJत मागª Ìहणजे ÿामािणक
असणे. 'ÿामािणकता', येथे 'Óयावसाियक ÿामािणकपणा ' सूिचत करते न िक 'Æयाियक'.
६) अनुłप:
ÿÂयेक जािहरात ÿत, जािहरात माÅयमांना Öवीकायª मानक, िनयम आिण अिधिनयमाचे
पालन करणे गरजेचे असते. जगात कोठेही, नैितकतेला ठेच पोहोचवणाöया, शालीनतेचा
öहास करणाöया आिण लोकां¸या धािमªक संवेदनशीलतेला हानी पोहोचवणाöया कोणÂयाही
माÅयमांना अशी कोणतीही ÿत Öवीकाराहª नाही.
७) ÿ±ोभक:
हेडलाइनमÅये िवचार ÿवृ° करणारे ÿij सादर कłन वाचकाची आवड िमळवणे आिण
उ°र िमळिवÁयासाठी Âयांना मु´य ÿत वाचÁयास ÿवृ° करणे. यामुळे úाहकां¸या मनात
आÖथा िनमाªण होते.
८) ÿाÂयि±क:
ÿे±कांचे ल± वेधून घेÁयासाठी छायािचý िकंवा ÿाÂयि±के महßवाची भूिमका बजावतात,
Âयामुळे उÂपादन िकंवा सेवा ÿदिशªत करÁयासाठी छायािचý वापरावेत. जर खरोखर योµय
िचý वापरले असेल तर ते हजार शÊदांचे मूÐय आहे. मेबेलाइन सामाÆयत: पुढील
उÂपादनांसाठी जसे िक,दीघªकाळ िटकणारी काजल, िलपिÖटक, गुळगुळीत Âवचाफायदे
ÿदिशªत करÁयासाठी छायािचýे वापरते.
९) आकषªक:
बटणे, िचÆहे आिण लेखणी िचÆहे वापरÐयाने वाचकाचे ल± महßवा¸या तपशीलांकडे
वेधÁयात मदत होऊ शकते. योµयåरÂया आयोिजत केÐयास, ते तÃये िकंवा संदेशांना
सारणीत वगêकरण करÁयात मदत कł शकते. टोयोटा ³वािलसची जािहरात एकािÂमक
बंपरसार´या वाहना¸या अिĬतीय वैिशĶ्यांकडे वाचकांचे ल± वेधÁयासाठी बाण वापरते;
वुड िफिनश पॅनेिलंग, कॅÈटन सीट्स इ. Âयाचÿमाणे, “Èयुअर इट” āँड मशीनचा वापर
दाखवÁयासाठी आिण वैिशĶ्ये दाखवÁयासाठी करते.
१०) ÿितसादाÂमक :
ÿितसाद िमळवÁयासाठी कॉपीरायटर अनेक तंýे वापł शकतो जे वाचकांसाठी बोलके असू
शकतात, Âयांना ÿितसाद देÁयास सांगू शकतात, Âयांना ÿितसाद देÁयाचे कारण सांगा,
Âयांनी ÿितसाद िदÐयास Âयांना बोनस िकंवा Āìबी ऑफर करा. उदा: - आ°ाच ऑडªर munotes.in

Page 69

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
69 करा, आ°ाच बुक करा, आजच ऑडªर करा, थोड्या काळासाठी, शेवटची संधी, इÂयादी
शÊद वापłन हे केले जाऊ शकते. सेवा - आयसीआयसीआ य बँक - टू Óहीलर लोÆस.
४.३ जािहरात कॉपीचे घटक १) हेडलाइन / मथळा :
हेडलाइन ही जािहरातीची सवाªत वरची िकंवा अगदी पिहली ओळ असते. जािहराती¸या
इतर मजकुरा¸या तुलनेत ते ठळक आिण मोठ्या फॉÆटमÅये असणे आवÔयक आहे. ते
आकषªक असले पािहजे कारण ते ÿे±कांचे आकषªण काबीज करणार आहे. आवÔयक
असÐयास, ते िभÆन फॉÆट शैलीमÅये िकंवा िभÆन रंगात िलिहले जाऊ शकते. हे एक
लाइनर असू शकते िकंवा ५ ते ६ शÊदांपे±ा जाÖत असू शकत नाही.
२) उप-मथळे:
ही शीषªकाला आधार देणारी ओळ आहे. हे मथÑयांबĥल थोड³यात वणªन कł शकते.
साधारणपणे, Âयाचा फॉÆट आकार हेडलाइनपे±ा लहान असला पािहजे परंतु जािहराती¸या
मु´य भागापे±ा मोठा असावा. उपशीषªक अधोरेिखत केले जाऊ शकते िकंवा ते अिĬतीय
िदसÁयासाठी वेगÑया फॉÆट शैलीमÅये मुिþत केले जाऊ शकते.
३) मु´य ÿत:
जािहरातीचा मु´य भाग हा उÂपादनािवषयी वणªन केÐयाÿमाणे मु´य भाग ÿत आहे. यामÅये
úाहकाला उÂपादन , Âयाचा वापर, वैिशĶ्ये इÂयादीĬारे िमळू शकणारे फायदे आहेत. ते
साधारण फॉÆट आकारात िÿंट केले जाऊ शकतात कारण ते ६ ते ७ ओळéचे असू
शकतात.
४) मथळे:
हे िचý िकंवा िचýाचे वणªन करणारे एक लहान लेखन संदिभªत करते. िÿंट जािहरातीमÅये,
उÂपादनाची ÿितमा दशªिवली जाते आिण उÂपादना¸या वैिशĶ्याबĥल वणªन करणारा एक
छोटा पåर¸छेद िलिहला जातो. थोड³यात, हे छायािचýाखाली वणªनाÂमक शीषªक आहे.
५) Öलोगन / घोषवा³य :
घोषवा³य हा एक वा³यÿचार आहे जो जािहरात मोिहमेसाठी लोकांचे आकषªण िनमाªण
करÁयासाठी वापरला जातो. Âयातील संपूणª जािहरात िकंवा मु´य मजकूर ल±ात ठेवणे
कठीण आहे, Ìहणून, घोषवा³य ÿे±कांना उÂपादन दीघª कालावधीसाठी ल±ात ठेवÁयास
मदत करते. उदा: मॅकडोनाÐड्स: मला ते आवडते, िकट कॅट : āेक ¶या, िकट कॅट करा.
६) टॅगलाइÆस / ®यपंĉì :
हे एक लहान, संÖमरणीय वणªन आहे जे उÂपादनासह ओळखले जाते. हे आकषªक आिण
नाट्यमय Öवłपात िडझाइन केलेले आहे जे úाहकांना सहज ल±ात ठेवता येईल. उदा:
लॉåरयल– कारण तुमची िकंमत आहे, अँपल – वेगळा िवचार करा. munotes.in

Page 70

जािहरात परीचय - II
70 ७) लोगो:
लोगो कंपनीने Âया¸या उÂपादनांसाठी वापरलेÐया ÿितमा िकंवा Łपरेखेचा संदभª देते. लोक
जािहरात वाचू शकतात आिण ती िवसरतील पण लोगो Âयां¸या मनात कायम ठेवला जाऊ
शकतो, अशा ÿकारे ते एखाīा उÂपादनाची बाजारात एक वेगळी ÿितमा िमळवÁयास मदत
करते. साधारणपणे, लोगो जािहराती¸या तळाशी उजवीकडे िदसतो. उदा: नाइके– एक
िटक िचÆह िचÆह , अँपल – सफरचंदाचे ÿतीक.
८) कृतीÂमक िनणªय :
ही एक रणनीती िकंवा लाइनर आहे जी ÿे±कां¸या िनणªयाचे कृतीत łपांतर करेल.
साधारणपणे जािहराती¸या शेवटी Âयाचा उÐलेख असतो. हा ÿÖताव िकंवा सुटीचे टोकन
असू शकते ºयाĬारे úाहक सवō°म फायदा िमळवू शकतात.
४.४ जािहरात कॉपीचे ÿकार संपूणª जािहरात मोिहमे¸या यशासाठी कॉपीरायिटंग ही सवाªत महÂवाची आिण गंभीर िøया
आहे. कॉपीरायटर जािहरातदारा¸या उÂपादना¸या िकंवा सेवां¸या िवøì¸या िबंदूंचे िनवडक
úाहकांसाठी फायīांमÅये भाषांतर करतो. कॉपीचे ÿकार खालीलÿमाणे आहेत.
१) वै²ािनक ÿत:
Ļा Ĭारे उÂपादनाची तांिýक वैिशĶ्ये ÖपĶ केली जातात. उÂपादना¸या गुणव°ेचे वणªन
वै²ािनक भाषेत केले जाते. हे ÿतला खाýीशीर मूÐय देते. सफोला - कमी कोलेÖůॉल
खाīतेल वै²ािनक ÿत वापरते. औषधे आिण दवा देखील वै²ािनक ÿतीĬारे िवकली
जातात. इÂयादीबाबत मािहती सामाÆय लोक आिण Óयावसाियक दोघांमÅये आÂमिवĵास
वाढवते.
२) वणªनाÂमक ÿत:
तांिýक नसलेÐया पĦतीने, उÂपादना¸या गुणधमा«चे वणªन केले जाते. कॉपी थेट सिøय
वा³ये वापरते. लहान आिण संि±Į वा³ये आहेत. अशा ÿकार¸या जािहराती खूप सामाÆय
आहेत. उदा: िवमा कंपÆयांना योजनांचे तपशीलवार वणªन देणे आवÔयक आहे.
३) कथा ÿत:
िह एक काÐपिनक कथा कथन केली ÿत आहे. यात उÂपादनाचे फायदे कथेतून िदसून
येतात. कथन िवनोदी असते आिण ते एक ठोस आवाहन Ìहणून कायª करते. ºयामुळे
दशªकां¸या Öमरणशĉìवर Âयाचा ठसा उमटला जातो.
४) सामियक ÿत:
जेÓहा ÿत नुकÂयाच घडलेÐया िकंवा घटनेशी समाकिलत केली जाते, तेÓहा ितला सामियक
ÿत Ìहणतात. दा कुÆहा Ĭारे अशा अनेक टॉिपकल कॉपी अमूल बटरसाठी तयार केÐया munotes.in

Page 71

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
71 गेÐया आहेत. बहòतेक राजकìय कायªøम, राÕůीय खेळ, जागितक कायªøम या सवª
जािहरातé¸या ÿतीपय«त िवÖताåरत होतात.
५) ÿितķा कॉपी:
उÂपादनाची थेट जािहरात केली जात नाही. उÂपादना¸या िवøìसाठी केवळ एक ÿितिķत
आिण अनुकूल वातावरण तयार केले जाते. ÿत ÿितमा तयार करÁयासाठी वापरली जाते.
िवमल शिट«गची वैयिĉक ÿाबÐय जािहरात हे Ļाचे एक उ°म उदाहरण आहे.
६) अनुमोदन ÿत:
या ÿतéमÅये, उÂपादनास मोठ्या ÿमाणात अनुयायी असलेÐया अिभÿाय ÿणेÂयाĬारे
माÆयता िदली जाते. ओिपिनयन लीडरची िनवड उÂपादनावर अवलंबून असते.
टेिलिÓहजन, कॉफì, टायसª इ.¸या जािहरातीसाठी बहòतेक सेिलिāटéची िनवड केली जाते.
सेिलिāटé¸या समथªनामुळे úाहकांची खरेदी धारणा वाढली आहे.
७) शÊदहीन जािहरात:
शÊदहीन जािहराती ही गैर-मौिखक संÿेषणाचे उदाहरण आहे आिण ती िचýािभमुख
असतात. पÆनास¸या दशका¸या सुŁवातीपासून सुł होणाöया िबल बोडª अंदाजांĬारे एअर
इंिडयाकडे कदािचत या शैलीतील सवाªत जाÖत माÖटर पीस आहेत.
८) आय कँडी:
जािहराती Ňो अवे कॉपी¸या एकाच ओळीसह ÿभावी िÓहºयुअल असतात. िÓहºयुअल
ओåरएंटेड वकªला अमेåरकन लोक आय कँडी Ìहणून ओळखतात. बहòभािषक आिण
बहòसांÖकृितक बाजारपेठेत, संदेश देÁयासाठी िÓहºयुअÐस योµय आहेत. ‘धूăपान कł
नका’ असे िलिहÁयाऐवजी तोच संदेश देणारे िÓहºयुअल असणे चांगले सािबत झाले आहे.
९) परÖपरसंवादी जािहराती:
परÖपरसंवादी जािहराती ऑन-लाइन इंटरनेट जािहरातéशी संबंिधत असतात.
परÖपरसंवादी संÿेषण úाहकाला गुंतवून ठेवतो आिण Âया¸यासोबत अिधक वेळ घालवतो.
फो³सवॅगन पोलो कार लहान पण भ³कम कार Ìहणून ÖथानबĦ आहे. Âया¸या जािहरात
मोिहमेमÅये अगदी लहान पण कठीण शÊदकोड्यांची मािलका होती. Âयाची फोड कłपय«त
वाचक जािहरातीसोबत गुंतून राहतो.
४.५ मांडणीची तßवे ४.५.१ अथª:
लेआउट हे Öवłप Ìहणून पåरभािषत केले जाऊ शकते ºयामÅये जािहरातीचे िविवध घटक
एकý केले जातात. हे िÓहºयुअलायझेशनसह गŌधळून जाऊ नये. Ìहणून जािहरातéचे
वेगवेगळे भाग- िचýे, मथळे, मु´य मजकूर, जािहरातदारांची Öवा±री आिण कदािचत सीमा munotes.in

Page 72

जािहरात परीचय - II
72 आिण इतर úािफक सािहÂय - िवøì संदेशा¸या एकिýत सादरीकरणात एकिýत करणे हे
Âयाचे कायª आहे.
४.५.२ चांगÐया मांडणीची तßवे खालीलÿमाणे आहेत:
१) समतोल: समतोल, लेआउटमÅये महßवपूणª आहे, ºयामÅये जािहरात बनवणारे
िविवध आकार आिण ÿकार कलाÂमकåरÂया एकý केले जातात. मूलत:, समतोलाचे
दोन ÿकार आहेत:
• औपचाåरक िकंवा समिमतीय
• अनौपचाåरक िकंवा असमिमत
२) हालचाल: जर एखादी छापील जािहरातस वेळात वेळ काढून वाचकांनी वाचणे
अपेि±त असेल तर, मांडणीने जािहरातीस टक लावून पाहÁयाची गती िकंवा
संरचनाÂमक हालचाल ÿदान केली पािहजे.
३) एकता: मांडणीतील एकता Ìहणजे जािहरातीचे घटक एकý ठेवणे जेणेकŁन जािहरात
“तुटून पडू नये”.
४) ÖपĶता आिण साधेपणा: लेआउट मनोरंजक बनवणे महßवाचे असले तरी, Âयाची
ÖपĶता आिण साधेपणा गमावू नये Ìहणून ते पुरेसे सोपे राहील याची काळजी घेणे
आवÔयक आहे.
५) भर: चांगÐया मांडणीमुळे जािहरात संपूणªपणे ठळक बनली पािहजे आिण काही
महßवा¸या घटकांवर देखील जोर िदला पािहजे. खालील काही तंýांचा अवलंब कłन
हे करता येते.
४.५.३ लेआउटचे / आराखडा टÈपे:
१) लघुÿितमा रेखािचý: हे लघु रेखािचý आहेत ºयाचा उपयोग कला िदµदशªकांनी
लहान तपशील न सांगता मूलभूत मांडणी शैली आिण पĦती Óयĉ करÁयासाठी केला
आहे.
२) क¸चा आराखडा: क¸चा आराखडा िकंवा िÓहºयुअल, जवळजवळ सवª
जािहरातéसाठी तयार केले जातात. हे मैदानी पोÖटसª वगळता तयार केलेÐया
जािहरातé¸या आकारा सारखेच आहेत.
३) अंितम मांडणी: पुढील टÈपा Ìहणजे अंितम लेआउट तयार करणे, ºयात खडबडीत
मांडणीपे±ा अिधक काळजीपूवªक काम केले जाते. ºयात िचýणाची शैली आिण
मथÑयांची िवÖतृत मािहती देतात आिण Ìहणूनच हे कलाकार आिण
टायपोúाफरसाठी मागªदशªक Ìहणून काम करते. munotes.in

Page 73

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
73 ४) सवªसमावेशक मांडणी: जेÓहा जािहरातदार तयार केलेÐया लेआउटकडे पाहóन संपूणª
जािहरातéचा पåरणाम ठरवू शकत नाही तेÓहा Âयां¸यासाठी सवªसमावेशक मांडणी
तयार केली जाते. हे लेआउट, तयार जािहरातé¸या अगदी उभेहóब नमुना असतो.
५) विक«ग/कायाªÂमक लेआउट्स: विक«ग लेआउट्स हे खरोखर लेआउट नसून
उÂपादनासाठी एक ÿकारचे "Êलूिÿंट" आहेत, जे िविवध घटकांची अचूक िÖथती
आिण टायपोúाफर आिण खोदकासाठी योµय सूचना दशªवतात. Âयांना "यांिýक"
Ìहणून देखील ओळखले जाते
४.६ िचýणाचे महßव ४.६.१ अथª:
िचýणात छायािचýे, रेखािचýे, आलेख, तĉे, िचýकला आिण इतर सिचý उपकरणे
असतात. बाजारपेठेचे ल± वेधÁयासाठी, आकलनासाठी, वृ°ी बदलÁयासाठी आिण
वतªनात बदल करÁयासाठी िह उदाहरणे वापł शकतात. थीम Óयĉ करÁयासाठी िचýे
महßवाची आहेत. मथÑयांसह रेखािचýे, फोटो िकंवा Óयंगिचýे संभाÓय लोकांचे ल± वेधून
घेतात. ते एक कथा सांगू शकतात, पटकन आिण ÖपĶपणे मुĥा मांडू शकतात िकंवा दावा
िसĦ कł शकतात.
४.६.२ िचýणा¸या पĦती खालीलÿमाणे आहेत:
१) ÿतीकाÂमक िचýे.
२) तुलना आिण िवरोधाभास िचýे
३) वापरातील उÂपादनाची िचýे
४) उÂपादनाचा पåरणाम - िचýांचा वापर
५) उÂपादन – एकल िचýण
"पूवê आिण नंतर" छायािचýे याचे एक उदाहरण आहेत. कला िदµदशªक नेहमी िचýण
धोरणांवर वाद घालत असतात. आकषªकपणे सादर केलेÐया खाīपदाथा«मुळे आपÐया
तŌडाला पाणी सुटते तसेच संपूणª पानावर पसरलेले कपडयांची जािहरात आपणात खरेदीची
इ¸छा उ°ेिजत करते. येथे िचýाने इतर घटकांपे±ा मोठी जागा Óयापली जाते. िचýीकरणा
Ĭारे िचिýत कÐपनांचे अिधक मूÐय आहे. छायािचýण बातÌयां¸या बाबतीत सÂयता देते.
खाīपदाथª आिण सेिलिāटéचे फोटो जवळजवळ नेहमीच छापले जातात.
४.६.३ जािहरातीतील िचýणाचे महßव:
१. ते शÊदांपे±ा अिधक ÿभावी आहेत.
२. ते कॉपीचे समथªन करतात
३. ते ÿाÂयि±क आहेत munotes.in

Page 74

जािहरात परीचय - II
74 ४. ते आÌहाला तांिýक तपशील समजावून सांगतात.
५. ते भावना जागृत करतात.
६. रंगीत छायािचýे उÂपादनांना उ¸च िनķा देतात.
४.७ अंमलबजावणी शैली ४.७.१ अथª:
अंमलबजावणी¸या शैलीचा संदभª úाहकांना जािहरात संदेश कोणÂया पĦतीने सादर केला
जातो. संदेशाचा ÿभाव हा संदेश ÿे±कांसमोर कसा मांडला जातो यावर बहòतया अवलंबून
असतो.
४.७.२ अंमलबजावणी शैली:
संदेश पोहोचवÁयासाठी खालील िविवध अंमलबजावणी शैली अवलंबÐया जातात.
१) थेट िवøì: या शैलीतील संदेशामÅये उÂपादन आिण Âया¸या गुणधमा«वर ल± क¤िþत
केले जाते जे úाहकांना खरेदी करÁयास ÿवृ° करतात. अितशयोĉì न करता थेट
सादरीकरणावर िवĵास ठेवला जातो.
२) वै²ािनक संदेश: या संदेशामÅये, जािहरातदार Âयांचे उÂपादन ÿितÖपधêं¸या
उÂपादनापे±ा चांगले कसे आहे हे वै²ािनकŀĶ्या िसĦ करÁयाचा ÿयÂन करतो. ºया
उÂपादनांमÅये Öपधाª जाÖत आहे Âयांना हे लागू आहे. उदा:- "घडी िडटज«ट" ते
ÿयोगशाळेत कसे तपासले जाते ते दाखवते.
३) ÿाÂयि±क: हे उÂपादनाचा मु´य फायदा ÿÂय± वापłन िकंवा काही पåरिÖथतीत
ÿÂय± दाखवून ÖपĶ करत असते. ही शैली अिधक ÿभावी आहे कारण थेट ÿाÂयि±क
पाहता येते आिण úाहकां¸या मनात िवĵास संपादन करÁयास मदत करते.
४) ÿशिÖतपý: बरेच जािहरातदार Âयांचे िवपणन संÿेषण संदेश ÿशिÖतपý Ìहणून सादर
करतात ºयाĬारे माजी úाहक, Óयĉì, इÂयादी Âयां¸या अनुभवावर आधाåरत
उÂपादना¸या वतीने बोलतात. ते अिधक ÿभावी करÁयासाठी एखाīा सेिलिāटीलाही
Âयात सहभागी कłन घेत असतात.
५) अिनमेटेड कॅरे³टर: हे तंý अिनमेटेड कॅरे³टर वापरते जे जािहरातéमÅये उÂपादनाचे
ÿितिनिधÂव करत असते. उदा:- जूजूस हे Óहोडाफोनने सादर केलेले अिनमेटेड पाý
होते.
६) नाट्यीकरण: हे समÖया-समाधान ŀिĶकोन वापरते कारण ते दशªिवते कì जािहरात
केलेला āँड समÖयेचे िनराकरण करÁयात कशी मदत कł शकतो. ही अंमलबजावणी
शैली लघुकथे¸या łपात एक संशयाÖपद पåरिÖथती िकंवा कथानक िनमाªण करते. munotes.in

Page 75

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
75 ७) तुलना: या ÿकार¸या अंमलबजावणीमÅये ÿितÖपÅयाªशी āँडची अÿÂय± तुलना
समािवĶ असते. ÿितÖपधê उÂपादनांना एकतर ÖपĶपणे नाव िदले जाते िकंवा फोटो,
ÿितमा िकंवा ůेडमाकªĬारे अचूकपणे ओळखले जाऊ शकते.
८) संगीत: संगीताचा दशªकांवर िकंवा ®ोÂयांवर दीघªकाळ ÿभाव पडतो. अशा ÿकारे,
संगीत अितåरĉ ÿभाव पडÁयास मदत करतो. उदा:- िनरमा वॉिशंग पावडर.
४.८ िजंगÐस आिण संगीताचे महßव ४.८.१ अथª:
िजंगÐस हे आकषªक छोटे सूर आहेत जे आपण गातो आिण बरेचदा नकळतपणे गुणगुणतो,
ºयाची आपÐया म¤दूमÅये नŌदणीकृत भ³कम जागा बनते, जी िनघून जाÁयास नकार देत
असते. िजंगÐसमुळे उÂपादनासह िकंवा कंपनीशी संÖमरणीय वा³ये जोडणे श³य होते.
पुनरावृ° वा³ये असलेÐया िजंगलला िÓहºयुअÐसपे±ा खूप जाÖत िÖथरता ÿाĮ होते.
िसµनेचर ट्यून लगेचच Âयांची उÂपादने तयार करतात. संगीत मुलांचे आिण िकशोरांचे ल±
वेधून घेते. िजंगल तयार करताना लिàयत ÿे±क ओळखणे महÂवाचे आहे. ÿे±क आिण
®ोता वगाªस आकिषªत करणारे Óयावसाियक िजंगल बनवणे कठीण आहे. मूड āीÉस
सामाÆयतः एजÆसीĬारे िजंगल गायकांना िदले जातात. ते सांगतात कì एखादी ट्यून ‘पेपी’
असावी कì ‘रोमँिटक’ िकंवा ‘आनंद’ असावी. Âयांना लिàयत ÿे±कांचे ÿोफाइल देखील
िदले जातात.
िजंगल कंपोिझंग गाणे आिण ते उÂपादनासाठी कायª करणे ही एक अÂयंत सजªनशील कला
आहे. िजंगल िनिमªतीमÅये जािहरातदार, संगीतकार, गायक इÂयादéशी समÆवय साधला
जातो. टायटÆस , एअरटेल आिण रेमंड सार´या काही āँड्सने सहवास िटकवून
ठेवÁयासाठी िजंगलऐवजी िसµनेचर ट्यून वापरÁयास सुŁवात केली आहे.
िजंगलिशवाय भारतीय जािहरातीची कÐपना करणे कठीण आहे. संगीत दीघªकाळ
®ोÂयांमÅये र¤गाळत राहते. दूरिचýवाणीसाठी १००० जािहरात िचýपट आिण शेकडो
रेिडओ Öपॉट्स¸या आउटपुटसह, मुंबई हे िजंगल बेÐसचे क¤þ रािहले आहे.
उÂपादन - िजंगल
झंडू मलम - झंडू बाम, झंडू बाम, पीडा हारी बाम, सदê सरदत पीडा को पल म¤ दूर
करे झंडू बाम… झंडू बाम.
नेरोलॅक - जब घर कì रौनक बाडानé हो िदवारŌ को जब सजना हो “. जब घर कì
रौनक बाडानé हो नेरोलक
िलºजत पापड - कुŁम, कुराम, माजेदार, लºजतदार, सात Öवाद म¤ िलºजत, िलºजत
पापड
munotes.in

Page 76

जािहरात परीचय - II
76 ४.८.२ जािहरातीत संगीत:
बहòतेक उÂपादन िकंवा सेवा ÿकारासाठी संगीत आÓहान मोठ्या ÿमाणावर वापरले जाऊ
शकते. संगीत आÓहान िवशेषत: जेÓहा जािहरातदार उÂपादन िकंवा सेवा खरीखुरी िकंवा
उÂसाहवधªक बनवू इि¸छतात आिण ÿे±कांना आनंदी आिण उÂसाही वाटेल असे िजंगल
िकंवा गाणे एकिýत करायचे असेल तेÓहा उपयुĉ आहे.
जेÓहा ते उÂपादन िकंवा सेवेसह जािहरात जवळजवळ संपूणªपणे संगीतावर क¤िþत करतात
तेÓहा संगीत आÓहान उÂकृĶ कायª करते. ते पाĵªभूमी मािहती Ìहणून जािहरात करत असते.
ÿे±क जािहराती पाहताना िकंवा ऐकत असताना उÂपादनाकडे नीट ल± देत नसले तरीही
ते नंतर ल±ात ठेवÁयाचे Åयेय Âयात असते. अनेक जािहरातéमÅये पाĵªभूमी मािहती Ìहणून
संगीत आिण Åवनी यांचा समावेश असताना, जेÓहा जािहरातदार संगीत आÓहान वापरतात,
तेÓहा संगीता¸या अúभागी आिण मÅयभागी संगीत बनवÁयासाठी, लिàयत ®ोÂयां¸या
संगीता¸या आवडéना आकिषªत करÁयासाठी आिण चांगÐया तालांना आकिषªत
करÁयासाठी संगीत उÂसाही आिण संÖमरणीय ठेवणे गरजेचे आहे.
४.८.३ जािहरातीत िजंगÐस आिण संगीताचे महßव:
१) हे दीघª कालावधीसाठी जािहरात ल±ात ठेवÁयास स±म करते.
२) हे जािहरात संदेशाकडे ÿे±कांचे ल± सहज आकिषªत करते.
३) हे लिàयत ÿे±कां¸या मनात āँड ÿितमा तयार करÁयास मदत करते.
४) ही जािहरात अिधक मनोरंजक बनवते जेणेकłन ÿे±क Âयाकडे ल± देऊ शकतील.
५) हे Öपधªकांपासून āँड वेगळे करÁयात मदत कł शकते.
४.९ Öटोरीबोडªची / कथा कथनाची संकÐपना ४.९.१ अथª:
"Öटोरीबोडª हे िÓहºयुअल संयोजन आहे, सामाÆयत: िÓहिडओ वेब आधाåरत ÿिश±ण िकंवा
परÖपरसंवादी माÅयम øम पूवª-ŀÔयमान करÁया¸या उĥेशाने अनुøमाने ÿदिशªत केलेÐया
िचýांची मािलका आहे." Öटोरीबोडª बनवताना ŀÔये कशी िचिýत केली जातील याचे
काळजीपूवªक िनयोजन करावे लागते. Öटोरीबोडªिशवाय, टेिलिÓहजन Óयावसाियक िकंवा
िचýपटाचे शूिटंग करणे कठीण काम असेल.
Öटोरीबोडª तयार करणे ही कोणतीही िÓहिडओ िनिमªती, Óयावसाियक िचýीकरण , दूरदशªन
जािहरात आिण िचýपटांमÅये एक महßवाची पायरी आहे. Öटोरीबोडªिशवाय, कॅमेरा रोिलंग
सुł झाÐयावर िदµदशªक आिण िनमाªते Âयांना काय दाखवायचे आहे ते, ŀÔयमान कł
शकणार नाहीत.
munotes.in

Page 77

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
77 ४.१० जािहरात पåरणामकारकता तपासÁया¸या पĦती ÿÂयेक फमª जािहरात तयार करÁयासाठी चांगली र³कम खचª करते आिण Ìहणूनच
úाहकां¸या ŀिĶकोनातून जािहरातीची पåरणामकारकता तपासणे आिण समजून घेणे
आवÔयक आहे. अशी श³यता आहे कì जािहरातदार उÂपादनाची सकाराÂमक बाजू
दशªिवÁयाचा ÿयÂन करतात परंतु ते úाहकांपय«त पोहोचवले जात नाही. Ìहणून,
जािहरातीची चाचणी करताना ती उÂपादनाकडे úाहकांची वृ°ी, धारणा आिण ŀĶीकोन
ÖपĶ करत असते.
पूवª चाचणी पĦत पोÖट चाचणी पĦत
• चेकिलÖट पĦत / बहòकायª तपासणी सूची • िÖÈलट-रन चाचणी / अधªन पĦती
• ÿijावली पĦती • ओळख
• िवøì ±ेý चाचणी • िवøì चाचणी
• मत चाचणी • मानसशाľीय चाचणी
वृ°ी चाचणी
åरडायिबिलटी चाचणी
चाचणी खरेदी करÁयाचा मानस आहे
• चौकशी चाचणी
• यांिýक चाचणी
डोळा हालचाल कॅमेरा
सायको-गॅÐÓहनोमीटर
ÿितिøया चाचणी
अ. पूवª-चाचणी पĦत:
हे मुþण िकंवा ÿसारण करÁयापूवê संदेश िकंवा कॉपीची ±मता तपासÁयासाठी संदिभªत
करते. हे उपयुĉ आहे कारण जािहरातीतील संकÐपना जािहरातदार िकंवा जािहरात
अिभकरणास सोÈया आिण ÿभावी वाटÁयास मदत करतात. सामाÆय माणसा¸या
ŀिĶकोनातून हे ि³लĶ आिण गŌधळात टाकणारे असू शकते. जािहरात कॉपी¸या सवª
घटकांना ºया बाबी सांगाय¸या आहेत ते ÿÂय±ात पोहोचवले गेले आहे कì नाही हे
पाहÁयासाठी काळजीपूवªक पूवª चाचणी आवÔयक आहे.

munotes.in

Page 78

जािहरात परीचय - II
78 जािहरातé¸या िविवध पूवª-चाचणी पĦती खालीलÿमा णे आहेत:
१) चेकिलÖट पĦत / बहòकायª तपासणी सूची :
जािहरातीची पåरणामकारकता तपासÁयाची ही सवाªत जुनी आिण सोपी पĦत आहे.
संशोधक जािहरातीमÅये आढळणाöया सामाÆय वÖतू खाली ठेवतो आिण नंतर संशोधनाला
जािहरातीमÅये समािवĶ असलेÐया वÖतूंवर खूण करावी लागते. ते खालीलÿमाणे वÖतू ठेवू
शकतात:
• उÂपादनाची िकंमत
• वापर समजÁयास सोपा आहे का?
• ते फायदे Óयĉ करतात का?
• कल घटक ठळक केला आहे
२) ÿijावली पĦत :
या पĦतीत जािहरातé¸या संदभाªत ÿijांचा संच तयार केला जातो. लिàयत ÿे±कां¸या
गटाला जािहरा त दाखवÐयानंतर, Âयांना ÿijावली भरÁयास सांिगतले जाते. जािहरातीची
पåरणामकारकता जाणून घेÁयासाठी ÿijावलीचे िवĴेषण केले जाते आिण Âयाचा अथª
लावला जातो.
३) िवøì ±ेý चाचणी:
या पĦती अंतगªत, वेगवेगÑया शहरांमÅये िविवध जािहरात मोहीम आयोिजत केली जाते.
मोिहमे¸या ÿभावाचे मूÐयांकन वेगवेगÑया बाजारपेठांमधील वाÖतिवक िवøìची तुलना
करÁया¸या ŀĶीने केले जाते. सवाªिधक िवøì असलेली बाजारपेठ ÿभावी जािहरात मोहीम
मानली जाते.
जािहरात मोहीम (अ)
मुंबई ६० % अिधक ÿभावी
जािहरात मोहीम (ब)
पुणे ४० % कमी ÿभावी
४) मत चाचणी:
या पĦतीमÅये, úाहक Æयायाधीशाÿमाणे काम करतात आिण अशा ÿकारे, úाहकां¸या
गटाला अनेक जािहराती दाखवÐया जातात. सवª जािहराती पािहÐयानंतर, úाहकांनी या
जािहरातéना गुणांकन करणे आवÔयक असते. ही पĦत, दोन ÿकारे करता येते, ती
खालीलÿमाणे आहेत:
munotes.in

Page 79

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
79 अ) गुणव°ा गुणांकन øम:
ÿितसादकÂया«¸या गटाला ५ ते ६ जािहराती दाखवÐया जातात आिण Âयांना Âयां¸या
आवडीनुसार जािहरात गुणांकन करÁयास सांिगतले जाते: ÿितसादकत¥ १ ÿितसादकत¥ २ ÿितसादकत¥ ३ ÿितसादकत¥ ४ ÿितसादकत¥ ५ जािहरात १ २ ५ ४ ३ २ जािहरात २ ३ २ १ १ ३ जािहरात ३ १ १ ३ २ १ जािहरात ४ ४ ४ २ ४ ५ जािहरात ५ ५ ३ ५ ५ ४
वरील ÿकरणात , जािहरात ३ ला तीन ÿितसादकÂया«नी १ øमांक िदला आहे Ìहणून ही
जािहरात इतर जािहरातéमÅये सवाªत ÿभावी मानली जाते.
ब) जोडलेली तुलना:
या पĦतीमÅये, ÿितसादकÂयाªला एका वेळी २ जािहराती दाखवÐया जातात आिण
ÿितसादकÂयाªला एक िनवडÁयास सांिगतले जाते. असे इतर संयोजन, इतर जािहरात
मोिहमेसह पुÆहा केले जातात आिण अशा ÿकारे ÿभावी जािहरात िनवडली जाऊ शकते. जािहरात मोहीम १ जािहरात मोहीम २ जािहरात मोहीम २ जािहरात मोहीम ३ जािहरात मोहीम 4 जािहरात मोहीम ४ जािहरात मोहीम २ जािहरात मोहीम ४ जािहरात मोहीम 2
५) चौकशी चाचणी:
वतªमानपý आिण मािसकांमÅये अनेक जािहराती िदÐया जात असतात. दशªकांकडून
कोणÂया ÿकारची चौकशी केली जाते याची नŌद घेतली जाते. या चौकशी चाचÁया ÿत
आÓहान, ÿती, िचýे, ÿÖताव आिण इतर घटक तपासÁयासाठी मोठ्या ÿमाणावर वापरÐया
जातात. ºया जािहरातीमÅये जाÖतीत जाÖत चौकशी असेल ती सवōÂकृĶ मानली जाते.

munotes.in

Page 80

जािहरात परीचय - II
80 ६) यांिýक चाचणी:
अ) डोळा चलिचिýत कॅमेरा:
िह चाचणी जािहरातé¸या मांडणीवर नजर कशी हलचाल करते Ļाचे मोजमाप केले जाते.
डोÑयांचा मागªøम आिण िवराम देखील िटपले जातात, जेणेकłन ÖवारÖय आिण ल±
देणारी ±ेýे तपासता येतील.
ब) हे जािहरात उ°ेजनांना Âवचे¸या ÿितसादांचे मोजमाप करते. जसे कì तळहातातून
úंथé¸या िøयेĬारे घाम येणे. जाÖत घाम आÐयाने ÿितकारशĉì कमी होते आिण िवīुत
ÿवाह जलद होतो. तणाव िनमाªण होतो. जािहरात िजतकì ÿभावी असेल िततकì ती मोठी
असते. या तंýाचा वापर अÂयंत संवेदनशील Öवłपा¸या जािहरातéसाठी मयाªिदत
Öवłपाचा आहे.
क) ÿितिøया चाचणी:
जािहरातीचा संभाÓय पåरणाम काही साधनां¸या साहाÍयाने मोजला जातो, जसे कì Ńदयाचे
ठोके, रĉदाब, बुबुळांची पडझड करणे इÂयादी. Âयां¸या ÿितिøयेतून जािहरातीचे मानिसक
िकंवा िचंताúÖत पåरणाम िदसून येतात.
पूवª चाचणी पĦतीची उिĥĶे:
१) जािहरात कॉपीमधील ýुटी शोधणे.
२) जािहरातीची पåरणामकारकता जाणून घेणे.
३) मÅयवतê कÐपना चांगली Óयĉ झाली आहे कì नाही हे शोधणे.
४) संदेश योµय ÿे±कांपय«त पोहोचवला आहे कì नाही हे समजून घेणे.
५) जािहरातéमÅये होणारा अपÓयय कमी करणे.
६) नंतर¸या टÈÈयावर खिचªक चुका टाळÁयासाठी.
ब. पोÖट-टेिÖटंग / कायō°र चाचणी पĦती:
जािहरात मोहीम चालवÐयानंतर या चाचÁया घेतÐया जातात. पोÖट-टेिÖटंगचा मूळ उĥेश
जािहरात मोिहमां¸या कायªÿदशªनाची अंतŀªĶी ÿदान करणे आिण जािहरातé¸या
भिवÕयातील संचालनाबĥल काही िनÕकषª काढणे हा आहे. जािहरातé¸या िविवध पोÖट-
टेिÖटंग पĦती खालीलÿमाणे आहेत:
१) िÖÈलट रन चाचणी:
हे असे तंý आहे जे एकाच िÖथतीत दोन िकंवा अिधक जािहरातéची चाचणी, ÿकाशन,
ÿÂयेकाची हमी देऊन आिण तुलनाÂमक वाचकां¸या गटापय«त पोहोचणे श³य करते. munotes.in

Page 81

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
81 चौकशी चाचणीपे±ा ही सुधारीत पĦती आहे जी जािहरात ÿत, अपील लेआउट, हेडलाइन
इÂयादी घटकांमÅये िवभागली जाते.
२) ओळख चाचणी:
हे वतªमानपý आिण मािसकांĬारे जािहरातीचे वाचक ठरवते. ही चाचणी मािसके िकंवा
वतªमानपýां¸या वाचकां¸या वैयिĉक मुलाखतéĬारे घेतली जाते. मुलाखतकार वाचकांना
ÿijांिकत मािसकाचा िविशĶ अंक िनद¥िशत करतात. नंतर ते मािसका¸या एकेक पानांची
चाळणी करतात , ÿितसादक Âया जािहरात घटकांना सूिचत करतो ºयाचे Âयांनी वाचन केले
असते.
३) åरकॉल टेÖट / उजळणी चाचणी :
या चाचणीमÅये उ°रदाÂयांचा एक गट िनवडला जातो ºयांनी वृ°पý िकंवा मािसक पािहले
आहे जेथे जािहरात करÁयात आली होती. उ°रदाÂयाने जािहराती पािहÐया आहेत याची
पडताळणी करÁयासाठी काही ÿij िवचारले जातात.
४) िवøì ±ेý चाचणी पĦत:
जािहरात मोिहमेची पåरणामकारकता शोधÁयासाठी , दोÆही शहरांमधील िवøìतील
वाढीबाबत मािहती संकिलत कłन अËयास केला जातो . उÂपादना¸या िवøìत झालेली
वाढ मोिहमेचे यश दशªवत असते. िवøìत घट झाÐयास िकंवा िवøì न वाढÐयास, मोहीम
अयशÖवी झाÐयाचे सूिचत करते.
५) मानसशाľीय चा चणी:
जािहरातीची संपूणª ÿिøया मानिसक Öवłपाची असते. Ìहणून, काही मानिसक चाचणी घेणे
आवÔयक आहे जसे कì:
अ) मनोवृ°ी चाचणी:
úाहकांचा समूह तŌडी िकंवा छापील नमुना जािहरात संदेशां¸या संपकाªत येत असतो.
जािहरातीबĥल úाहकांचा ŀिĶकोन समजून घेÁयासाठी मुलाखतकार पूवª िनयोिजत ÿijांची
मािलका िवचारत असतात.
ब) वाचनीयतेची चाचणी:
भेदक ÿijां¸या मािलकेĬारे आिण मानसशाľ²ांनी िवकिसत केलेÐया इतर तंýांĬारे,
वाचनीयतेची सुलभता तपासणीचे हे एक तंý आहे .
क) खरेदी इरादा चाचणी :
जािहराती¸या वा चकांना िकंवा दशªकांना Âयां¸या खरेदी¸या हेतूबĥल िवचारले जाते.
सकाराÂमक ÿितसादांसाठी जािहरातीतील ठळक ÿभाव शोधÁयासाठी पुढील तपासÁया
केÐया जातात कारण ते खरेदी करÁयाचा िनणªय घेÁयास मदत करतात. munotes.in

Page 82

जािहरात परीचय - II
82 पोÖट-चाचणी पĦतीची उिĥĶे:
१) जािहराती मािहतीपूणª होÂया कì नाही हे शोधणे.
२) जािहरातéची उिĥĶे पूणª झाली कì नाही याचे मूÐयमापन करणे.
३) जािहरातीत वापरलेले ÿशिÖतपý िवĵासाहª आहे का हे जाणून घेणे.
४) úाहकांना जािहरातीत िदलेले āँडचे नाव आिण संदेश आठवतो कì नाही हे जाणून
घेणे.
५) खरेदी Óयवहारावर जािहरातीचा ÿभाव समजून घेणे.
४.११ सारांश सदर ÿकरण तुÌहाला जािहरात कॉपीची संकÐपना समजून घेÁयास स±म करते.
कॉपीरायिटंग ही शÊदांचा लय/कृती वळवून वापर करÁयाची कला आहे जी
वाचकांना/ÿे±कांना उÂपादक कृती करÁयास ÿवृ° करते. हे कॉपी राइिटंग¸या आवÔयक
गोĶी, जािहरात कॉपीचे िविवध घटक आिण जािहरात कॉपीचे ÿकार ÖपĶ करते.
पुढे हे ÿकरण जािहरातé¸या अंमलबजावणी¸या शैली तसेच जािहरातीतील िजंगल आिण
संगीताचे महßव जाणून घेÁयास स±म करते. Öटोरीबोडª¸या संकÐपनेचीही येथे चचाª केली
आहे.
शेवटी, हे ÿकरण जािहरात ÿकािशत करÁयापूवê िकंवा ÿदिशªत करÁयापूवê जािहरात
पåरणामकारकते¸या िविवध पूवª-चाचणी पĦती िवÖतृत करते. यामुळे जािहरातéमधील चुका
शोधणे श³य होते ºया वेळेवर दुŁÖत केÐया जाऊ शकतात. ते जािहरात ÿकािशत िकंवा
ÿिसĦ केÐयानंतर जािहरातé¸या पåरणामकारकते¸या िविवध पोÖट-टेिÖटंग पĦती देखील
ÖपĶ करते. हे जािहरात संदेश लिàयत ÿे±कांपय«त पोहोचले कì नाही हे शोधÁयास स±म
करते आिण Âयानुसार भिवÕयातील जािहरातéमÅये सुधारणा केली जाऊ शकते.
४.१२ ÖवाÅयाय खालील िवधाने सÂय कì असÂय ते सांगा
१. जािहरात ÿत जािहरातीतील मजकूर घटकाचा संदभª देते.
२. लोगो कॉपōरेट Öवा±री Ìहणून कायª करते.
३. लेआउट Ìहणजे जािहरातीचे घटक ÓयविÖथत करणे.
४. दूरदशªन जािहरातéमÅये Öटोरीबोडªचा वापर केला जातो.
५. पूवª-चाचणी जािहरात कॉपी Óयाकरण आिण वैचाåरक ýुटी शोधÁयास मदत करते. munotes.in

Page 83

जािहरात अंमलबजावणी आिण मूÐयमापन
83 ६. जािहरात मोहीम िह सुł करÁयापूवê हाती घेतलेÐया जािहरात मोिहमांची पूवª-चाचणी
असते.
७. अनौपचाåरक िशÐलक िह अशी आहे िजथे जािहरातीचे घटक याŀि¸छकपणे ठेवले
जातात.
८. जािहरात संदेशाचा सारांश देÁयासाठी लोगोचा वापर केला जातो.
९. संÖथाÂमक ÿत कंपनीने उÂपािदत केलेली उÂपादने ठळक करतात.
१०. छापील जािहरातéमÅये िजंगÐसचा वापर केला जातो.
११. åरकॉल टेÖट ही जािहरात पåरणामकारकता तपासÁयासाठी पूवª-चाचणीची पĦत आहे.
१२. ÿÂयेक जािहरातीला एक मथळा असणे आवÔयक आहे.
(१ ते ७ खरे आिण ८ ते १२ असÂय)
खालील Óया´या ÖपĶ करा
१) जािहरात ÿत
२) िचýण
३) मांडणी
४) िजंगÐस
५) जािहरात पåरणामकारकतेची पूवª-चाचणी
६) जािहरात पåरणामकारकतेची पोÖट-चाचणी
थोड³यात उ°र īा
१) जािहरात कॉपी या शÊदाचे ÖपĶीकरण करा. कॉपीरायिटंगसाठी आवÔयक गोĶी काय
आहेत?
२) जािहरातéमÅये िजंगÐस आिण संगीतावर टीप िलहा.
३) कथा मंडळा¸या संकÐपनेचे तपशीलवार वणªन करा.
४) जािहरातéमÅये मांडणीची तßवे काय आहेत?
५) जािहरातé¸या मूÐयमापना¸या िविवध पूवª-चाचणी पĦती ÖपĶ करा.
६) जािहरातé¸या मूÐयमापना¸या िविवध चाचणी-पIJात पĦती ÖपĶ करा.
munotes.in

Page 84

जािहरात परीचय - II
84 संदभª https://www.allaboutoutdoor.com/special -
featuredetail.php?category=1&mid=81&keyword=Innovation
https://www.docsity.com/en/advertising -and-sales -promotions -new-pre-
test-and-post-test-of-advertising -copy -notes -business -
administration/53273/
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02650487.1984.11105033?
journalCode=rina20
https://www.wisdomjobs.com/e -university/advertising -management -
tutorial -348/testing -of-advertisement -10720.html
पुÖतके • S.A. चुÐलावाला, १९९७, जािहरात िसĦांत आिण अËयासाचा पाया, िहमालय
पिÊलिशंग हाऊस.
• जॉन िवÐमहÖटª आिण एिűयन मॅके, १९७३, जािहरातéचे मूलभूत तßवे, टेलर आिण
ĀािÆसस समूह ÿकाशक.
• िवÐयम वेÐस आिण जॉन बन¥ट, १९२६, ७ वी आवृ°ी, जािहरात तßवे आिण सराव,
पीअरसन.

*****
munotes.in